Türkiyədə iki yeni ulduz: ANALAR və Beren Saat

Populyar mədəniyyət... İnsanların məşhur olmaq üçün hər şeyə hazır olduğu, cəmiyyətin hər dövrdə “sabun köpüyü” məşhuralara ehtiyac duyduğu medianın bu ehtiyacı qarşılayan “Tereza ana” kimi insanların beynini yuduğu bir girdab...

Populyar mədəniyyət müasir hərəkətli dünyanın labüd gerçəkliyidir. Musiqinin “ruhun qidası” ampluasından laxlaması da elə ilk dəfə “manifactured pop – istehsal edilmiş pop” dövrü ilə başladı. 30 ildir dünyada bu fenomen mövcuddur. Bunun təməlini qoyanlardan biri şübhəsiz ki Madonnadır. Qərb son bir əsrdə hər bir şeyin öndəri olduğu kimi bu məsələdə də önə keçdi. Azərbaycanda populyar mədəniyyət sayıla bilməyəcək səviyyəsizlikdə prinsiplər işlədiyi üçün hələ ki, bizə baxmayaq.

Amma Türkiyədə inqilablardan sonra mediaya təzyiqlə qəbul etdirilən “maqazin nəşrçiliyi” yerinə çatır... iqtisadi inkişaf, fikir azadlığı və seqmentlərin formalaşması faktorlarını təsiri ilə... Hülya Avşar Türkiyədə bu eranın pionerlərindəndir. Heç şübhə yoxdur. Madonna kimi onun da yüksək intellektə və cəmiyyətdə fikir öndərliyi edə biləcək qətiyyətə sahib olduğunu görmək lazımdır. Yenə Madonna kimi o da müğənni və aktrisadır. Azərbaycanda Röyanın filmə çəkilməsi bu rolu öhdəsinə götürmək istəyi ilə birbaşa bağlıdır. Amma Röya nə edir etsin bizdə populyar mədəniyyətin əsasının qoyulmasına hələ var. Bu fikir azadlığı ilə çox çox əlaqəli bir məqamdır. Bir gün biri çıxıb Azərbaycanın Madonnası olacaq. Bu məsələ haqda gələcəkdə fikir yürütmək olar.

Türkiyədə populyar mədəniyyətin vüsət almasının 10-12 illik tarixi var. Bu cərəyanın son məhsulu isə hərhalda Beren Saatdır. Bu gözəl xanım Azərbaycanda və Türkiyədə Mahsun Kırmızıgül ilə birgə çəkildiyi “Aşka Sürgün” serialı ilə ad qazandı. Ardından “Hatırla Sevgili” və nəhayət maqazin mediasının əsas obyektlərindən biri kimi məşhurluğunu tamamladıqdan sonra “Aşkı-Memnu”. Həmin “Aşkı-Memnu” ki Azərbaycan əhalisini “Kurtlar Vadisi” ilə arasında seçim etməyə məcbur edir. Serialın ağlı başdan alan və Behlüldən əl çəkməyən “Bihter”i ötən il bir çox sorğuda Türkiyənin ən cazibədar qadını elan edildi. İndi isə Türkiyədə bir çox bilbordu bəzəyir. Özü də müxtəlif markalarla. Gah deodorant, gah çips markasının siması kimi oynayır. Bu yazı üçün araşdırma edərkən Beren Saatin yeniyetməlik dövrlərində “Tofita” reklamlarında peyda olduğunu gördüm. Qız hazırlaşırmış...

Reklamların yeni ulduzu olan Beren Saat “Kurtlar Vadisi” ilə məşhurlaşmağa başladıqdan sonra dalbadal uğurlu layihələr gerçəkləşdirib ölkənin bir nömrəli qadın aktrisasına çevrilən Özgü Namalın taxtını əlindən alıb. Çox güman 1-2 il ötməz onun da taxtını biri ələ keçirər. Elə həmin “Aşkı-Memnu”dakı Nihal - Hazal Kaya “Genco” serialı ilə diqqəti üzərinə topladıqdan sonra son layihədə də uğurla çıxış edir. Amma onda hazırda Beren Saat qətiyyəti və “dişiliyi” çatışmır. Eyni əksikliklər Özge Özberk (GORA-da Ceku) və Melis Birkanın (Issız Adam-da Ada) zirvəyə yüksəlməsinə əngəl oldu.

Mövzunu çox səpələmədən qayıdaq Türkiyədə reklamların son dövrlərdəki digər ulduzuna – ANAlar! Deyəsən hansısa araşdırma şirkəti müştərilərinin qulağına anaların cəmiyyətdə dəyərinin artdığı ilə bağlı məlumat pıçıldayıb. 1 həftə ərzində azı 10 bilbordda analara aid reklam mesajı görmüşəm. “Süfrəmizdən ketçupu əksik etməyən analarımıza təşəkkür”, “Ən yaxşı mantını analar bişirir, sonra biz” vs. Mayın ilk həftəsi qeyd edilən Analar günündən də xeyli ötüb. Maraqlıdır bu “ana faktoruna hücum” siyasəti. Bir müddət əvvəl “Coca-Cola” Azərbaycanda analar ilə bağlı reklamlar yayımlamışdı. Amma onun da səbəbi var idi – Azərbaycanda kolanın süfrələrə gəlməsi önündəki ən böyük baryer məhz analardı. “Coca-Cola” marketinq komandası isə bu problemi aşmağın unikal üsulunu düşünmüşdü. Bununla belə ciddi dəyişikliyə nail olacaqlarını sanmıram.


ŞƏFFAFLIQ

HBR son sayının üz qabığında “TRANSPARENCY” haqda bir məqalədən bəhs edilir. Jurnalı “Nezih”in rəfində görəndə iki aydan çoxdur beynimi məşğul edən mövzunun ən çox dəyər verdiyim biznes dərgisində işıqlandırılması maraqlı gəldi. Mövzu Şəffaflıq əsrində şirkətlərin idarə edilməsinin çətinliyi ilə bağlıdır. Bizə baxmayın, qərbdə şirkətlər su kimi şəffaf olmağa məcbur edilirlər. Düzdür, təbii ki, böyük brendlərə sahib şirkətlər heç də “aydan arı, sudan duru” deyil. Amma ən azından inkişaf etmiş ölkələrdə əməliyyatlarını şəffaflıq prinsiplərinə uyğun aparmaq üçün təzyiqi hiss edirlər. Gəlib bizim kimi “fəqir” ölkələrdə “qara işlərə” qarışsalar da...

Əslində “şəffaflıq” ətrafındakı düşüncələrimi çox da biznes ilə birbaşa bağlı saymaq olmazdı. 3-4 ay əvvəl bir jurnalda İngiltərədə aparılan bir araşdırmanın nəticəsini oxuyanda “Facebook”un dünyanı haraya sürüklədiyini düşündüm. Araşdırmada deyilirdi ki, 8-ci sinifədək olan şagirdlər “məhrəm” ifadəsinin məntiqsiz və lazımsız olduğunu düşünür. Facebook-un istifadəçilərini hansı istiqamətdə istehlaka yönləndirdiyini düşünün. Əsas başlıq bəlkə də “bilgi paylaşma” vəya sadəcə “paylaşmaq” olacaq. Əslində isə aşağısı dost siyahınızdakı insanlar (vəziyyətə görə “Dostlarınızın dostları”, bəlkə “Şəbəkələriniz”, bəlkə də Zukerberq müəllimi “görən” bütün şirkət və qurumlar) sizin əhavlınızı/zövqlərinizi/nəyi seyr etdiyinizi/hara getmək istədiyinizi (siyahını uzatmaq problem deyil) analiz edə bilir. Yəni türk qardaşlarımız demiş “gizlimiz-saklımız qalmır”.

Bəs Y nəslinin internetdə sosial aktivliyi ilə vüsət alan bu şəffaflıq kimə və niyə lazımdır? “Nokia”nın CMO və Vitse-Prezidenti Penttala müəllim İstanbulda Qlobal Reklam Həftəsində dedi ki, Nokia öz istifadəçilərinin telefon ilə etdiyi hər şeyi görür və analiz edir. Çəkilən şəkillərdən, danışıqlara, onlardan da Bluetooth paylaşımlarına qədər. Beləcə Nokia başqa araşdırmaya az qala ehtiyac belə duymur. Sonra da deyirik ki, bizdən niyə yaxşı markalar çıxmır?! Araşdırma deyəndə başını tutan şirkətlər və araşdırmaçı görəndə dabanına tüpürən istehlakçılar başqa nə gözləyir ki?

Təzəlikcə Birləşmiş Krallıqdan gələn dostumuz insanların şəxsi həyatın talanından şikayət etdiyini çatdırdı. İngilislər edər... Mövzu isə budur ki, bütün küçələr izləmə kameraları ilə doldurulub. Məqsəd təbii ki, terror və cinayət hallarının qarşısını almaq və baş vermiş hadisələrin üstünün daha tez açılmasına köməklik göstərməsidir. Nəticə etibarilə, bu addımlar insanları şəffaflaşmağa məcbur edir. Belə olanda da, biri durub desə ki, Facebook da həmin qurumların internetin küçələrinə yerləşdirdiyi kameralardı... Etiraz etmək olar, amma əminliklə inkar etmək çətindir.

Təbii ki, bizim kimi qapalı cəmiyyətlərdə bu mövzuların anlaşılması çox çətindir. Qərbdə isə şəffaflıq həyatın bir parçasına çevrilib artıq. Bu insanları səmimiyətə aparacaq bir yol kimi görünür. İndiki halda isə şəffaflaşdırma prosesinin istiqamət vericiləri və fikir liderləri üçün bu əhalinin daha rahat idarə edilməsi vasitəsidir. İstər alət Google Earth olsun, istər Facebook, istərsə də kredit kartları ilə edilən ödənişlərin analizləri...