Türkiyədə iki yeni ulduz: ANALAR və Beren Saat

Populyar mədəniyyət... İnsanların məşhur olmaq üçün hər şeyə hazır olduğu, cəmiyyətin hər dövrdə “sabun köpüyü” məşhuralara ehtiyac duyduğu medianın bu ehtiyacı qarşılayan “Tereza ana” kimi insanların beynini yuduğu bir girdab...

Populyar mədəniyyət müasir hərəkətli dünyanın labüd gerçəkliyidir. Musiqinin “ruhun qidası” ampluasından laxlaması da elə ilk dəfə “manifactured pop – istehsal edilmiş pop” dövrü ilə başladı. 30 ildir dünyada bu fenomen mövcuddur. Bunun təməlini qoyanlardan biri şübhəsiz ki Madonnadır. Qərb son bir əsrdə hər bir şeyin öndəri olduğu kimi bu məsələdə də önə keçdi. Azərbaycanda populyar mədəniyyət sayıla bilməyəcək səviyyəsizlikdə prinsiplər işlədiyi üçün hələ ki, bizə baxmayaq.

Amma Türkiyədə inqilablardan sonra mediaya təzyiqlə qəbul etdirilən “maqazin nəşrçiliyi” yerinə çatır... iqtisadi inkişaf, fikir azadlığı və seqmentlərin formalaşması faktorlarını təsiri ilə... Hülya Avşar Türkiyədə bu eranın pionerlərindəndir. Heç şübhə yoxdur. Madonna kimi onun da yüksək intellektə və cəmiyyətdə fikir öndərliyi edə biləcək qətiyyətə sahib olduğunu görmək lazımdır. Yenə Madonna kimi o da müğənni və aktrisadır. Azərbaycanda Röyanın filmə çəkilməsi bu rolu öhdəsinə götürmək istəyi ilə birbaşa bağlıdır. Amma Röya nə edir etsin bizdə populyar mədəniyyətin əsasının qoyulmasına hələ var. Bu fikir azadlığı ilə çox çox əlaqəli bir məqamdır. Bir gün biri çıxıb Azərbaycanın Madonnası olacaq. Bu məsələ haqda gələcəkdə fikir yürütmək olar.

Türkiyədə populyar mədəniyyətin vüsət almasının 10-12 illik tarixi var. Bu cərəyanın son məhsulu isə hərhalda Beren Saatdır. Bu gözəl xanım Azərbaycanda və Türkiyədə Mahsun Kırmızıgül ilə birgə çəkildiyi “Aşka Sürgün” serialı ilə ad qazandı. Ardından “Hatırla Sevgili” və nəhayət maqazin mediasının əsas obyektlərindən biri kimi məşhurluğunu tamamladıqdan sonra “Aşkı-Memnu”. Həmin “Aşkı-Memnu” ki Azərbaycan əhalisini “Kurtlar Vadisi” ilə arasında seçim etməyə məcbur edir. Serialın ağlı başdan alan və Behlüldən əl çəkməyən “Bihter”i ötən il bir çox sorğuda Türkiyənin ən cazibədar qadını elan edildi. İndi isə Türkiyədə bir çox bilbordu bəzəyir. Özü də müxtəlif markalarla. Gah deodorant, gah çips markasının siması kimi oynayır. Bu yazı üçün araşdırma edərkən Beren Saatin yeniyetməlik dövrlərində “Tofita” reklamlarında peyda olduğunu gördüm. Qız hazırlaşırmış...

Reklamların yeni ulduzu olan Beren Saat “Kurtlar Vadisi” ilə məşhurlaşmağa başladıqdan sonra dalbadal uğurlu layihələr gerçəkləşdirib ölkənin bir nömrəli qadın aktrisasına çevrilən Özgü Namalın taxtını əlindən alıb. Çox güman 1-2 il ötməz onun da taxtını biri ələ keçirər. Elə həmin “Aşkı-Memnu”dakı Nihal - Hazal Kaya “Genco” serialı ilə diqqəti üzərinə topladıqdan sonra son layihədə də uğurla çıxış edir. Amma onda hazırda Beren Saat qətiyyəti və “dişiliyi” çatışmır. Eyni əksikliklər Özge Özberk (GORA-da Ceku) və Melis Birkanın (Issız Adam-da Ada) zirvəyə yüksəlməsinə əngəl oldu.

Mövzunu çox səpələmədən qayıdaq Türkiyədə reklamların son dövrlərdəki digər ulduzuna – ANAlar! Deyəsən hansısa araşdırma şirkəti müştərilərinin qulağına anaların cəmiyyətdə dəyərinin artdığı ilə bağlı məlumat pıçıldayıb. 1 həftə ərzində azı 10 bilbordda analara aid reklam mesajı görmüşəm. “Süfrəmizdən ketçupu əksik etməyən analarımıza təşəkkür”, “Ən yaxşı mantını analar bişirir, sonra biz” vs. Mayın ilk həftəsi qeyd edilən Analar günündən də xeyli ötüb. Maraqlıdır bu “ana faktoruna hücum” siyasəti. Bir müddət əvvəl “Coca-Cola” Azərbaycanda analar ilə bağlı reklamlar yayımlamışdı. Amma onun da səbəbi var idi – Azərbaycanda kolanın süfrələrə gəlməsi önündəki ən böyük baryer məhz analardı. “Coca-Cola” marketinq komandası isə bu problemi aşmağın unikal üsulunu düşünmüşdü. Bununla belə ciddi dəyişikliyə nail olacaqlarını sanmıram.

ŞƏFFAFLIQ

HBR son sayının üz qabığında “TRANSPARENCY” haqda bir məqalədən bəhs edilir. Jurnalı “Nezih”in rəfində görəndə iki aydan çoxdur beynimi məşğul edən mövzunun ən çox dəyər verdiyim biznes dərgisində işıqlandırılması maraqlı gəldi. Mövzu Şəffaflıq əsrində şirkətlərin idarə edilməsinin çətinliyi ilə bağlıdır. Bizə baxmayın, qərbdə şirkətlər su kimi şəffaf olmağa məcbur edilirlər. Düzdür, təbii ki, böyük brendlərə sahib şirkətlər heç də “aydan arı, sudan duru” deyil. Amma ən azından inkişaf etmiş ölkələrdə əməliyyatlarını şəffaflıq prinsiplərinə uyğun aparmaq üçün təzyiqi hiss edirlər. Gəlib bizim kimi “fəqir” ölkələrdə “qara işlərə” qarışsalar da...

Əslində “şəffaflıq” ətrafındakı düşüncələrimi çox da biznes ilə birbaşa bağlı saymaq olmazdı. 3-4 ay əvvəl bir jurnalda İngiltərədə aparılan bir araşdırmanın nəticəsini oxuyanda “Facebook”un dünyanı haraya sürüklədiyini düşündüm. Araşdırmada deyilirdi ki, 8-ci sinifədək olan şagirdlər “məhrəm” ifadəsinin məntiqsiz və lazımsız olduğunu düşünür. Facebook-un istifadəçilərini hansı istiqamətdə istehlaka yönləndirdiyini düşünün. Əsas başlıq bəlkə də “bilgi paylaşma” vəya sadəcə “paylaşmaq” olacaq. Əslində isə aşağısı dost siyahınızdakı insanlar (vəziyyətə görə “Dostlarınızın dostları”, bəlkə “Şəbəkələriniz”, bəlkə də Zukerberq müəllimi “görən” bütün şirkət və qurumlar) sizin əhavlınızı/zövqlərinizi/nəyi seyr etdiyinizi/hara getmək istədiyinizi (siyahını uzatmaq problem deyil) analiz edə bilir. Yəni türk qardaşlarımız demiş “gizlimiz-saklımız qalmır”.

Bəs Y nəslinin internetdə sosial aktivliyi ilə vüsət alan bu şəffaflıq kimə və niyə lazımdır? “Nokia”nın CMO və Vitse-Prezidenti Penttala müəllim İstanbulda Qlobal Reklam Həftəsində dedi ki, Nokia öz istifadəçilərinin telefon ilə etdiyi hər şeyi görür və analiz edir. Çəkilən şəkillərdən, danışıqlara, onlardan da Bluetooth paylaşımlarına qədər. Beləcə Nokia başqa araşdırmaya az qala ehtiyac belə duymur. Sonra da deyirik ki, bizdən niyə yaxşı markalar çıxmır?! Araşdırma deyəndə başını tutan şirkətlər və araşdırmaçı görəndə dabanına tüpürən istehlakçılar başqa nə gözləyir ki?

Təzəlikcə Birləşmiş Krallıqdan gələn dostumuz insanların şəxsi həyatın talanından şikayət etdiyini çatdırdı. İngilislər edər... Mövzu isə budur ki, bütün küçələr izləmə kameraları ilə doldurulub. Məqsəd təbii ki, terror və cinayət hallarının qarşısını almaq və baş vermiş hadisələrin üstünün daha tez açılmasına köməklik göstərməsidir. Nəticə etibarilə, bu addımlar insanları şəffaflaşmağa məcbur edir. Belə olanda da, biri durub desə ki, Facebook da həmin qurumların internetin küçələrinə yerləşdirdiyi kameralardı... Etiraz etmək olar, amma əminliklə inkar etmək çətindir.

Təbii ki, bizim kimi qapalı cəmiyyətlərdə bu mövzuların anlaşılması çox çətindir. Qərbdə isə şəffaflıq həyatın bir parçasına çevrilib artıq. Bu insanları səmimiyətə aparacaq bir yol kimi görünür. İndiki halda isə şəffaflaşdırma prosesinin istiqamət vericiləri və fikir liderləri üçün bu əhalinin daha rahat idarə edilməsi vasitəsidir. İstər alət Google Earth olsun, istər Facebook, istərsə də kredit kartları ilə edilən ödənişlərin analizləri...

“Bəhrə” olmasa, “Bakı Biskvit Fabriki” batardı

BBF Azərbaycana Sovet dövrünün yadigarıdır. Hələ o vaxtlardan keyfiyyətli məhsulları ilə seçilib. Müstəqillikdən sonra isə bir müddət səndələyən BBF 2000-ci illərdən sonra özünü toparladı. Son 2-3 ildə isə həm məhsul xəttini genişləndirdi, həm satış şəbəkəsini. Kənardan baxanda əla görünür. Bir ara Moskvaya ixracat cəhdi də oldu. Deyəsən bu cəhddən bir şey hasil olmadı. Çünkü rus dilində yazılarla bəzənmiş paxlavalar Bakıdakı marketləri bürüdü.

Ümumi götürəndə BBF-nin vəziyyəti əksəriyyət üçün qənaətbəxş görünür. Amma insight məlumat deyir ki, BBF heç də yaxşı olmayan maliyyə vəziyyətindədir. Daxili söhbətlər qalsın daxildə.

BBF marketinqi ilə öz “B” hərfini azdan çoxdan yerləşdirib beyinlərə. Bəs görəsən bu bilindiyi halda, niyə “Bəhrə” markası “B”sini BBF-dən kopyaladıqdan sonra, adını “Bəhrə Biskvit Fabriki”nə çevirdi? Azərbaycan istehlakçısının reklamları detalları görə biləməyəcək qədər kənardan izlədiyini bilmirlərmi? BBF-yə oxşayan bütün atributları ilə “Bəhrə”nin hər reklamının əsas hissəsinin BBF-nin təqdimatına yaradığını başa düşmürlərmi? Ən axırıncı Uğur mükafatının “gözümüzə soxulması”na isə deyəcək heç bir söz yoxdu. Reklanı ilk görəndə BBF-ni də, “Bəhrə”ni də tanıyan, reklama diqqət edən mən belə bilbordun BBF tərəfindən alındığını düşündüm. Yoldan keçən müəllim vəya fəhlənin isə o lazımsız reklam diqqətini ya cəlb etməyəcək, ya da BBF-ni xatırladacaq. “Bəhrə” bazarda sadəcə bəsit merçendayzinq və satış taktikalarını düzgün yerinə yetirir. Bu isə satışları qənaətbəxş səviyyədə saxlaya bilər. Bugün “Bəhrə” “Viteks”ini vəya “Rulemax”ını bazardan çəksə “kimsənin ruhu belə duymayacaq”. Bu isə xüsusən ləzzət vədi verən şirkət üçün ölüm deməkdir. BBF-nin illər sonra yenilənməsinin və bunu edərkən xalqın dəstəyini almasının təməlindəki iki əsas faktordan biridir bu – sevilmək! Digəri isə həqiqətən gözəl ləzzət təqdim etməkdir.

Hələliksə, öz daxilində can çəkişən amma böyük infrastruktura sahib BBF reklam və tanıtıma və... “Uğur” mükafatı satın almağa ayıra bilmədiyi pulu “Bəhrə”nin “maddi-mənəvi dəstəyi” sayəsində kompensasiya edir...

Azərbaycan reallıqları

Azərbaycanda “Azərbaycan reallıqları”ndan o qədər danışılır ki, adam daha bu mövzuya toxunmağa iyrənir. Amma bu reallıqlar ona toxunmaqdan daha ürəkbulandırıcıdır. Ona görə də, türk qardaşlarımız demiş “çivi çiviyi söker” ya da “acı acıyı dindirir”. Toxunaq ki, reallıqlar daha ürək bulandırmasın, dəyişilsin...

Bu dəfə maşın sürənlərin ya da metronun yox bazarın reallıqlarından danışmaq lazım gəldi. Bazar dediyim də, “vasmoy”un bazarı yox Azərbaycanın biznes mühitidir... bazardan fərqsiz olan biznes aləmimiz.

Azərbaycan bazarının ən böyük reallığı kənardan analiz edəndə qəribə və məntiqsiz görünməsi, əslində isə mükəmməl bir sistem kimi işləməsidir. Amma bu reallıqla bərabər bir reallıq daha var: bu sistem və onu formalaşdıran qaydalar hər gün dəyişilir. Düzü birinci reallıq hazırda yaşanan səviyyəsizlikdən narahat olanların ürəyincə olmasa da, ikinci reallıq həmin insanların ümid yeridir. Amma... bu ümidin nə qədər doğrulacağı, daha doğrusu nə vaxt doğrulacağı bəlli deyil. Qısası, Azərbaycanda bazarın qanunları dəyişir və bəzən bu dəyişiklik çox müsbət istiqamətdə gedir. Amma bu yönəlmənin nə vaxt bizi “ağ günə çıxaracağı” müəmmalı məsələdir. Hazırda sistemin açdığı qapılardan böyük miqdarlarda sərvətlər toplayanlar sabahı düşünmür... gün bank hesabını şişirtmə günüdür!!!

Azərbaycanda marketinqin və biznesin səviyəsiz prinsiplər üzərində qurulmasının təməldə bir neçə səbəbi var. Məsələn, bazarın təzə olması və xüsusən kapitalist sistemə öyrəşməməsi, dolayısıyla da bazardakı alıcıların – istehalkçının marketinq mühitindən xəbərsizliyi – savadsızlığı, bazarda rəqabətin tam yerləşməməsi, sahibkarların da biznes qanunlarına bələdliyinin istehlakçıdan irəli olmaması və ən əsası da gələcəyə olan etimadsızlıqdan dolayı bu günkü mənfəət mərkəzli biznes idarəetmə, marketinq və biznes kadrlarının da sahibkarlardan geri qalmayan qısa müddətli düşüncəsi və yanaşması, milli aclıq və acgözlük... Hələ çox şey sadalamaq olar. Amma ümumi mənzərə belədir: Sahibkar: sabaha ümid yoxdur, bugün qazan yığ! İşçilər: heç şirkət uzunmüddətli düşünmür, mənə nə gəlib – çap-tala. Son təhlil də bir dostumun dediyi kimi “səviyəsiz istifadəçiyə satmaq üçün səviyəssiz üsullarla ona çatdırılan səviyəsiz məhsullar və xidmətlər”.

Bu mövzuya davam var...

Lovemarketing

Marketinqə qəribə analogiya

Türkiyədə marketinq akademik aləmində qəribə cəbhələşmə var. Bu mövzu bir ara əməlli müzakirə predmetimizə çevrilmişdi. Az qala dərslər vaxt bu qarşıdurmalardan birinin qurbanına çevrilirdik. Nəysə bu barədə daha sonra. Amma bu cəbhələşmədən bəhs etməyimin bir səbəbi var ki, bu iki düşmən qrupdan əlavə önəm verilən marketinq müəllimlərindən bir qrup daha var. Onlar heç kimlə dalaşmır və heç kim də onlarla problem yaşamır. Onlar özlərinə “Müştəri aşiqləri” deyirlər. Marketinqin müştərini sevmək və onların ehtiyaclarını ödəməkdən keçdiyini söyləyirlər. Təbii ki, İsmayıl müəllim və dostları bu qəbildən fikir bildirən ilk elm adamları deyil.

Amma səmimi olmaq lazımdırsa marketinqin müştərini sevmək filan olduğunu demək mənə artıq populizm gəlir. Bəlkə də, ideal marketinq elə olmalıdır... Amma reallıq müştərinin qanını əmmək səviyəsində bir şeyə çevrilib. Özü də onun beynini idarə edərək. Bununla belə bir analogiya aparmaq olar. Marketinqə sevgi desək ortaya çox maraqlı mənzərə çıxar...

Analogiyaya başlamadan öncə bildirim ki, bu bəzi hissələriylə +18 kateqoriyasına daxil olacaq. Xanımlar da üzrlü saysınlar. Marketinq sevgi olanda məsələyə biraz məhrəm tərəfdən yanaşmaq qaçılmaz olur. Ona görə birbaşa facebook-dakı sualın cavabını verim: cinsi əlaqə - sex. Yəqin ki, sevgi və seks varsa cinsləri də müəyyən etmək lazımdır. Bu halda şirkət qadın, müştəri isə kişidir. Müştəri (kişi) elə bilir ki, malı almaqla (cinsi əlaqəyə girməklə) əsas zövq alan tərəf olur, halbuki əsas faydanı şirkət (qadın) əldə edir. Müştərinin mağazaya alış veriş üçün gəlməsini oğlanın qıza elçi düşməsinə bənzətmək olar. Bəzi markalar bəzi qadınlar kimi çox lüks sayılır. Jennifer Lopez – Armani... məsələn...

Şirkətlərin onlara lazımi gəliri (həzzi) təmin etməyən müştərilərdən qaçması da bu analogiyaya daxil edilə bilər. Maraqlıdı ki, sevilən markanın 1-2 kaprizi və bəzən “keyfiyyətsiz hərəkət” etməsi müştərinin o marka ilə əlaqələri davam etdirməsinə əngəl deyil. Amma “səbrin də həddi var”. Gərək markalar “naz edəndə” bunu nəzərə alsın.

Marketinq və satış varsa mənfəət də var. Və necə ki, romantiklər insanların həzz üçün nəsə etməsini qınayırlar, marketinqdə də şirkətlərin mənfəət arzusuna “ağız büzənlər” olur – marketinq romantikləri... Bu isə doğru deyil. Biri insanın fiziki ehtiyacıdır, digəri isə şirkətləri yaşadan məqamdır. Amma maraqlıdır ki, müştərinin markanı istifadədən əldə etdiyi ləzzət qısa müddət (istehlak müddətincə və bəzən biraz artıq) çəkdiyi halda, şirkətlərin gəlirləri (düzgün idarə edildikdə) daha uzunmüddətli olur.

Yarı zarafat, yarı ciddi bu ikisi arasındaki analogiya olduqca realdır və maraqlı nəticələrə yönləndirir...

Bir şirkətin dünya görüşü

Biznes dünyasında “vizyon”/”üfüq” deyə bir anlayış var – şirkətlərin dünya görüşü. Adətən bu dünya görüşü Azərbaycanda çox aktual olan və nə hikmətsə hamıda mövcud olub, qarşındankında isə dar olan bir şeydir. “Dünya görüşü” hər nədirsə üstündə belə qırğın getdiyinə görə yaxşı şeydir və maa elə gəlir sözün birbaşa mənasında yanaşıb dünyanı çox görməklə əlaqələndirmək yanlış olar. Nə daha geniş coğrafi əhatə, nə daha uzun ömüryolu... Qısası insan üçün dünya görüşü həqiqətən dəyərli bir mövhumdur. Məsələlərə geniş yanaşma, yaradıcı həll yolları, görününən arxasındakı gerçəkliyə nəzər salma, insani münasibətlər vs.vi. Hamısına təsiri var.

Şirkətlər üçün də elə bu “üfüq” anlayışı insanın həyatda uğurlu olmasındakı qədər böyük ehtiyacdır. Uzunömürlü şirkət olmağın başlıca tələblərindən biridir bu.

Şirkətlərin dünya görüşünü nə formalaşdırır sualına heç girməyək çox. Bu mövzunu bir bloq posta sığdırmaq çətin olar. Amma PG-nin bir nümunəsi əsasında şirkətlərin nə qədər dərin strateji dünya görüşə sahib olmaları gərəkdiyi sübut edir. Dünyanın ən böyük FMCG – Gündəlik tələbat malları istehsalçısı olan Proctor&Gamble-ın o vaxtkı CEO-su Howard J. Morgens 1971-ci ildə hələ irqi ayrıseçkiliyin tüğyan etdiyi ölkəsində belə bir çıxış edir: “Zəncilərə və digər azlıqlara fürsətlər təqdim etməliyik və verməyə davam edəciyik... Onları işə götürüb bərabər imkanlar mənasına gələn postlara qədər yüksəltməliyik. Bu bizim prioritetimiz olmalıdır, çünkü bu doğru olan addımdır. Əks halda, bu ölkə və onun kimi biz də (ayrıseçkiliyin səbəb olduğu) problemləri yaşamağa məhkum olarıq”.

Proctor&Gamble o vaxtlar bazarda indikindən daha güclü və möhkəmdir. Üstəlik, hələ güc də pərakəndəçi yox istehsalçının əlindədir. Amma inkişafdan bir an geri qalmayan şirkət təkcə “başını aşağı salıb işini görmür”. ABŞ sərhədləri daxilindəki hər bir problemin onlara da əvvəl axır toxunacağını anlayır. Şirkətin dünya görüşünün formalaşmasına ən önəmli faktor kimi hər zaman ən yuxarı səviyə idarəçilərin dünya görüşü qeyd olunur. Bu da sübutu! P&G bu tarixlərdə 3 fabrikində irqi bərabərliyin yerləşməsinə çalışmalarına başlayır. Prosesin ilk 10 ili etirazlar, problemlər və səs küylə müşaiyət olunsa da, “İnsan inandığı şeylər uğrunda hər şeyə razı olmalıdır” deyirlər. Beləcə Proctor&Gamble çox böyük əziyətlər bahasına bu problemi arxada qoymağa başlayır. Zamanla isə tendensiya ölkənin ümumuna yayılır. Obamanın prezident seçilməsinə Morgens-in qərarlılığının da təsirli olduğunu iddia etmək mümkündür. Amma bu kimi iddilar daha çox “Freakonomics”in müəllifi Stiven Levittin üslubuna uyğundur.
Dönüb Azərbaycana baxaq? Baxmayaq yaxşısı budur!

P.S. Rəcəb müəllimin Amerika təhsilli məsləhətçiləri açılım çalışmalarına ilham olması üçün bu örnəyi ona göstərmiş olarlar da yəqin?

Boğazından kəsib xalqa vermək

Deyirəm, hazır bu il heç bir şey yazmamış ikən, bloqumun ikinci ilinin tamam olmasından 2 gün ötmüş ikən və mən də İstanbulu tərk edib Bakıya qayıtmağa hazırlaşır ikən nəhayət bir yazını da İstanbula həsr edim...

İstanbul –Türkiyədə böyük əksəriyətin yaşamağa, Azərbaycanda və qonşu ölkələrdə də (əslində bütün dünyada da demək olar) böyük əksəriyətin gəzməyə can atdığı “Dünyanın ən böyük kəndi”. İstanbul haqqında indiyə kimi o qədər şey yazılıb, bundan da sonra çox şey yazılacaq – mənfi və müsbət. Neytal isə çətin ki yazılsın. Bu şəhərə biganə qalmaq çətindir. Həqiqətən də bəzən “burada necə yaşamaq olar” düşüncəsi keçir adamın beynində, amma elə ki Bosfor/İstanbul boğazının göründüyü bir yerə çıxırsan bütün sualların cavabı aydın olur: Niyə bütün dünyanın gözü bu şəhərə dikilib və niyə bütün mənfiliklərinə rəğmən sən hələ də burdasan?..

İstanbulu dəyərli edən təkcə Bosfor boğazının qatdığı dəyər deyil, amma bu İstanbulun ən vacib atributudur. Bax elə mən də bu haqda yazım istədim. Amma sosial və marketinq cəhətdən yanaşaraq...

İstanbul böyük və zəngin şəhərdi və kifyət qədər zəngin insanlar yaşayır. Üstəlik tarix boyunca da, bu şəhər zənginliyini qoruyub saxlayıb. Boğazın sahili isə bütün İstanbul əhalisinin həvəs göstərdiyi və yaşamaq istədiyi məkandır. Sahil xətti uzun olsa da, oranı evlər və iqamətgahlarla doldurmaq heç problem deyil. Xüsusən də şəhərin mərkəzi hissələrinə - Kadıköy, Üsküdar, Çengelköy, Ortaköy, Beşiktaş, Dolmabahçe, Eminönü vs. Beykoz, İstinye, Zeytinburnu kimi yerləri isə bura aid etməmək də olar.

Amma həm İstanbulun tarixi əsilzadələri, həm də müasir milyonerləri kvadrat metri qızıldan dəyərli olan torpaqları avgözcəsinə qomarlamaq əvəzinə, gözəl mənzərəli məkanların bir qismini əhaliyə açıq obyektlərə çevirib. Təbii ki, burada dövlətin siyasəti də mövcuddur. Belə məkanların bir çoxu Böyükşəhər Bələdiyəsinin nəzdindən Sosial Təsis olaraq fəaliyət göstərir. Amma özəl müsəssisələr də yox deyil. Məsələn Çengelköydəki “Tarixi Çinaraltı Çayxanası” varlı insanların imarətləri ilə qonşudur. İstanbulun ən gözəl mənzərəyə sahib yerlərindən Çamlıcada, gözəllər içində ən gözəl mənzərəyə sahib yeri isə Böyükşəhər Bələdiyəsi Sosial Təsisə çevirib. Normalda o mənzərəni izləyib o qiymətə nəsə yemək və içmək möcüzə kimi görünür. Eynən bələdiyənin Zeytinburnu, Balat, Sultanahmet-Cankurtarandakı məkanları və Malta Köşkü kimi.

İstanbul boğaz kimi möhtəşəm bir dəyərə sahibdir. Eyni zamanda, İstanbul bu boğazı öz arasında paylaşacaq qədər (yüzlərlə erməni, yəhudi, yunan, biraz da türk) zəngin ailələrə də sahibdir... Bir dəqiqə! Bizdə olsa şəhər onlara sahib olmaz, onlar şəhərə sahib olardı... Deyil mi? Nə isə... Bu imkanı varkən dövlətin təsiri, insanların bilinci və qismən də vicdanların səsi ilə boğaz mənzərəsi yerli əhaliyə və turistlərə açılır. Boğazda ev almaq imkanı olmayan amma aylıq “yaxşı” gəlirə sahib insanlar bazar günü səhər yeməyini Çınaraltı çayxanasında Çengelköy börəyi, çay və “boğaza sıfır” mənzərə ilə yeyə bilir... Bu zənginlikdir!

Kuzguncuk Çaycısı - Üsküdar

Yıldız Parkı - Malta Köşkü

Yıldız Parkı - Malta Köşkü

Yıldız Parkı - Malta Köşkü

Yıldız Parkı - Malta Köşkü

Dolmabahçe

Dolmabahçe

Dolmabahçe

Zeytinburnu Sosyal Tesisleri

Zeytinburnu Sosyal Tesisleri

Zeytinburnu Sosyal Tesisleri

ÇamlıcaÇamlıca

Çengelköy

P.S. Əslində bu şəkilləri bir araya gətirəndə fərqli bir mövzu üçün material olaraq düşünmüşdüm. Sonra o yazıdan vazkeçdim, amma şəkillərdən vazkeçmədim.

P.P.S. Şəkillərin hamısı şəxsidir. Başqa mənbədən götürülməyib.