ŞƏFFAFLIQ

HBR son sayının üz qabığında “TRANSPARENCY” haqda bir məqalədən bəhs edilir. Jurnalı “Nezih”in rəfində görəndə iki aydan çoxdur beynimi məşğul edən mövzunun ən çox dəyər verdiyim biznes dərgisində işıqlandırılması maraqlı gəldi. Mövzu Şəffaflıq əsrində şirkətlərin idarə edilməsinin çətinliyi ilə bağlıdır. Bizə baxmayın, qərbdə şirkətlər su kimi şəffaf olmağa məcbur edilirlər. Düzdür, təbii ki, böyük brendlərə sahib şirkətlər heç də “aydan arı, sudan duru” deyil. Amma ən azından inkişaf etmiş ölkələrdə əməliyyatlarını şəffaflıq prinsiplərinə uyğun aparmaq üçün təzyiqi hiss edirlər. Gəlib bizim kimi “fəqir” ölkələrdə “qara işlərə” qarışsalar da...

Əslində “şəffaflıq” ətrafındakı düşüncələrimi çox da biznes ilə birbaşa bağlı saymaq olmazdı. 3-4 ay əvvəl bir jurnalda İngiltərədə aparılan bir araşdırmanın nəticəsini oxuyanda “Facebook”un dünyanı haraya sürüklədiyini düşündüm. Araşdırmada deyilirdi ki, 8-ci sinifədək olan şagirdlər “məhrəm” ifadəsinin məntiqsiz və lazımsız olduğunu düşünür. Facebook-un istifadəçilərini hansı istiqamətdə istehlaka yönləndirdiyini düşünün. Əsas başlıq bəlkə də “bilgi paylaşma” vəya sadəcə “paylaşmaq” olacaq. Əslində isə aşağısı dost siyahınızdakı insanlar (vəziyyətə görə “Dostlarınızın dostları”, bəlkə “Şəbəkələriniz”, bəlkə də Zukerberq müəllimi “görən” bütün şirkət və qurumlar) sizin əhavlınızı/zövqlərinizi/nəyi seyr etdiyinizi/hara getmək istədiyinizi (siyahını uzatmaq problem deyil) analiz edə bilir. Yəni türk qardaşlarımız demiş “gizlimiz-saklımız qalmır”.

Bəs Y nəslinin internetdə sosial aktivliyi ilə vüsət alan bu şəffaflıq kimə və niyə lazımdır? “Nokia”nın CMO və Vitse-Prezidenti Penttala müəllim İstanbulda Qlobal Reklam Həftəsində dedi ki, Nokia öz istifadəçilərinin telefon ilə etdiyi hər şeyi görür və analiz edir. Çəkilən şəkillərdən, danışıqlara, onlardan da Bluetooth paylaşımlarına qədər. Beləcə Nokia başqa araşdırmaya az qala ehtiyac belə duymur. Sonra da deyirik ki, bizdən niyə yaxşı markalar çıxmır?! Araşdırma deyəndə başını tutan şirkətlər və araşdırmaçı görəndə dabanına tüpürən istehlakçılar başqa nə gözləyir ki?

Təzəlikcə Birləşmiş Krallıqdan gələn dostumuz insanların şəxsi həyatın talanından şikayət etdiyini çatdırdı. İngilislər edər... Mövzu isə budur ki, bütün küçələr izləmə kameraları ilə doldurulub. Məqsəd təbii ki, terror və cinayət hallarının qarşısını almaq və baş vermiş hadisələrin üstünün daha tez açılmasına köməklik göstərməsidir. Nəticə etibarilə, bu addımlar insanları şəffaflaşmağa məcbur edir. Belə olanda da, biri durub desə ki, Facebook da həmin qurumların internetin küçələrinə yerləşdirdiyi kameralardı... Etiraz etmək olar, amma əminliklə inkar etmək çətindir.

Təbii ki, bizim kimi qapalı cəmiyyətlərdə bu mövzuların anlaşılması çox çətindir. Qərbdə isə şəffaflıq həyatın bir parçasına çevrilib artıq. Bu insanları səmimiyətə aparacaq bir yol kimi görünür. İndiki halda isə şəffaflaşdırma prosesinin istiqamət vericiləri və fikir liderləri üçün bu əhalinin daha rahat idarə edilməsi vasitəsidir. İstər alət Google Earth olsun, istər Facebook, istərsə də kredit kartları ilə edilən ödənişlərin analizləri...

“Bəhrə” olmasa, “Bakı Biskvit Fabriki” batardı

BBF Azərbaycana Sovet dövrünün yadigarıdır. Hələ o vaxtlardan keyfiyyətli məhsulları ilə seçilib. Müstəqillikdən sonra isə bir müddət səndələyən BBF 2000-ci illərdən sonra özünü toparladı. Son 2-3 ildə isə həm məhsul xəttini genişləndirdi, həm satış şəbəkəsini. Kənardan baxanda əla görünür. Bir ara Moskvaya ixracat cəhdi də oldu. Deyəsən bu cəhddən bir şey hasil olmadı. Çünkü rus dilində yazılarla bəzənmiş paxlavalar Bakıdakı marketləri bürüdü.

Ümumi götürəndə BBF-nin vəziyyəti əksəriyyət üçün qənaətbəxş görünür. Amma insight məlumat deyir ki, BBF heç də yaxşı olmayan maliyyə vəziyyətindədir. Daxili söhbətlər qalsın daxildə.

BBF marketinqi ilə öz “B” hərfini azdan çoxdan yerləşdirib beyinlərə. Bəs görəsən bu bilindiyi halda, niyə “Bəhrə” markası “B”sini BBF-dən kopyaladıqdan sonra, adını “Bəhrə Biskvit Fabriki”nə çevirdi? Azərbaycan istehlakçısının reklamları detalları görə biləməyəcək qədər kənardan izlədiyini bilmirlərmi? BBF-yə oxşayan bütün atributları ilə “Bəhrə”nin hər reklamının əsas hissəsinin BBF-nin təqdimatına yaradığını başa düşmürlərmi? Ən axırıncı Uğur mükafatının “gözümüzə soxulması”na isə deyəcək heç bir söz yoxdu. Reklanı ilk görəndə BBF-ni də, “Bəhrə”ni də tanıyan, reklama diqqət edən mən belə bilbordun BBF tərəfindən alındığını düşündüm. Yoldan keçən müəllim vəya fəhlənin isə o lazımsız reklam diqqətini ya cəlb etməyəcək, ya da BBF-ni xatırladacaq. “Bəhrə” bazarda sadəcə bəsit merçendayzinq və satış taktikalarını düzgün yerinə yetirir. Bu isə satışları qənaətbəxş səviyyədə saxlaya bilər. Bugün “Bəhrə” “Viteks”ini vəya “Rulemax”ını bazardan çəksə “kimsənin ruhu belə duymayacaq”. Bu isə xüsusən ləzzət vədi verən şirkət üçün ölüm deməkdir. BBF-nin illər sonra yenilənməsinin və bunu edərkən xalqın dəstəyini almasının təməlindəki iki əsas faktordan biridir bu – sevilmək! Digəri isə həqiqətən gözəl ləzzət təqdim etməkdir.

Hələliksə, öz daxilində can çəkişən amma böyük infrastruktura sahib BBF reklam və tanıtıma və... “Uğur” mükafatı satın almağa ayıra bilmədiyi pulu “Bəhrə”nin “maddi-mənəvi dəstəyi” sayəsində kompensasiya edir...