...Ya da bloglar niyə tükənir?
Azərbaycan blog aləminə daxil olmağımdan cəmi 8 ay ötüb. Amma bu aləmdə qayda qanunlardan kifayət qədər xali ola bilmişəm. Bu müddətdə daha nələrə nail olduğum isə vacib deyil :)
Bugünlərdə arabir Azərbaycan dilində lan bloglara göz atıram. Ən son Maklayaq`a baxdım. Gördüm ki, ziyarətlər xeyli azalıb. Kim nə deyir desin blogun ziyarətinin əsas göstəricisi şərhlərdir. Azeriblog sistemindəki bloglarda şərhsayı və hit necə belə yüksək olur onu tam çözmüş deyiləm. Amma bütün bloglarımızı əhatə edən bir tendensiya nəzərimdən yayınmayıb. Bloglar yeni açıldığı ilk iki ayda xüsusi olaraq aktivliklə seçilir. Ondan sonra eniş başlayır. Bu tendensiyadan yan keçən blog olub mu bilmirəm. Son vaxtlarda bircə Həsənəlizadələrin bloglarında (R və Ş) mütəmadi ziyarətçi axını gözümə dəyib. Hətta bir ara yazı başına ortalama şərhin 100ə çıxdığı bloga belə ziyarətçilər artıq "belə də baxmır". Bax o da Vüsalın blogunun ikinci nəfəsi idi.
Rüstəm blogunu çoxdan işə salsa da bu ilin əvvəlində aktivlik artdı. Amma bu da bir müddət sonra dayandı. Eynisini Aygün üçün də deyə bilərəm. Xüsusilə noyabr-fevral aralığında Kisshot blog coşdu. Amma martdan sonra sakitçilik çökdü. Düzdü blogu ayaqda saxlamaq bloggerin öhdəliyidir. Amma yenə də Alışveriş mərkəzlərinin bir müddət sonra ziyarətçilərin gözündən düşməsi kimi bizim bloglar da bir müəyyən zaman ötdükdən sonra ziyarətçiyə "susayır".
P.S. Bayramda uşaqlığımı xatırlayacam inşallah :)
Dünən səhərə yaxın forumumuz (heyf ki link verə bilmirəm) 3 erməni haker tərəfindən hack olundu. Saat 9a artıq forum onların əlindən alındı. Hazırda forumda bərpa işləri davam edir. Texniklər bizi bütün bilgilərin (!) xilas oluna biləcəyi müjdəsi ilə sevindirdi. Amma təbii ki hakerlər müəyyən fəsadları "miras qoyub" gediblər. Onları və texniki boşluqları aradan qaldırdıqdan sonra yenidən marketinq müzakirələri davam etdiriləcək.
Açığı, forumsuz internetin necə maraqsız olduğunu gördüm bu müddətdə.
Bu hadisəylə bağlı mətbuata göndərmək üçün hazırlanmış ətraflı məlumat burada.
http://mak.az/articles.php?item_id=20080922120144557&sec_id=2
Əvvəla başlayım onda ki, dönüb geriyə baxdıqda marketoblogun əvvəlki aktivliyindən xeyli uzaq olduğunu gördüm. Ona görə də açıb google analitycsdəki nəticələri görəndən təəccüblənməli deyiləm. Bunu nəzər alıb yaxşı bir mövzuda nəyəsə bənzəyən bir yazıyla “silkələnim” dedim.
Bu yazını uzun zamandır beynimdə formalaşdırsam da nəhayət mak.az`ın forumundakı bir mövzudan ilhamlanıb qələmə almağa qərar verdim. Bacı, narahat olma? Mövzu yaralı yerimizdi. Sən də öz tərzində baxsan məsələyə elə əla bir əsər çıxar ortaya ;).
Deməli söhbət odur ki, Azərbaycanda marketinq menecer axtaranda çalışırlar üzüyola birisi olsun ki, rəhbərliyə baş ağrı verməsin. Əslində bizdə şirkətlər elə mühəndis və IT mütəxəssisi axtaranda da eyni həvəs içində olur. Di gəl ki, onların işlərindən başları çıxmadığı üçün çox da müdaxilə şansları olmur. Bax marketinq isə başqadır. Bütün baş direktorlar marketinq dahiləridir bizdə. Onları marketinq meneceri Godin də olsa, deyəcəklər ki “sən get keçəlini qaşı”. Biz biləndir. Sən də eləcə kağız kuğuz daşı.
Bizim “savadlı və marketinqçi ruhlu” menecerlər də bu işdə sırf “CVimdə təcrübə xanası boş qalmasın” prinsipi və çürəkpulu xatirinə oturduğu üçün bu hökmə boyun əyir. İti dilli bir marketinqçi tanışım belə bir cümlə işlətmişdi: “bu dilim axırda mənim başıma bəla olacaq. Amma ki, gördüyüm şeyi deyirəm. Allah şükr heç kimdən qorxacağım da yoxdu. İşdi də buradan çıxaram, digərinə gedərəm”. Bax bu sağlam anlayış indi onun subaylığı iləmi bağlıdır? Məncə qətiyən.
Amma gəl ki, Azərbaycanda bu cəsarətə sahib marketinqçi faiz etibarilə bütün marketinq işçilərinin, hətta menecerlərin 5 faizi belə olmaz. Halbuki bizim kimi özündən razı, və kənarda “yekə yekə danışan” millət də yoxdur.
İndi biraz da başlığa açıqlama gətirək. 
Bildiyiniz kimi xalq arasında “meymun olmaq” deyilən bir qismən qeyri etik ifadə var. Mənası da ki, “onun bunun sözüylə oturub duran” kimi bir şeydir. İndi bununla həhalda yuxarıda yazılanları tutuşdursaq ortaya nəsə bir fikir çıxar yəqin ki.
Biraz hətta əsəbiləşib “ayə doğurdan e, istehsalatdan tutmuş mühasibəyə qədər hər departamentə “burnunu soxa bilməli olan” marketinq menecer necə meymun edilə bilər e?! Onda onun işi nə olur? Marketinq menecer dediyiniz şəxs belə olanda yəqin ki kreslosundan da tərpənmir. Halbuki o həftənin 2 günü yumuşaq yerində otursa çoxdur hətta. Çıxmalıdı şəhərdə satış məntəqələrini görməlidir. Satış personalının marketinq anlayışına uyğun davranıb davranmadığını monitorinq etməlidir. İstehsalatda qablaşdırmanın rənglərində markaya uyğunluq gözlənilmirsə etirazını dilə gətirməlidir...” vs. də deyi bilərik. Di gəl ki, Azərbaycanda əsəbiləşmək yox gedib bunu baş direktora ya da şirkətin sahibinə anlatmaq lazımdır. Anlata bilirsənsə təbii ki...
Yaxınlarda bir uzaqdan uzağa tanıdığım və xarakteristikasını öyrəndiyim, əcnəbi şirkətlərin distribyutorluqlarıdan birində çalışan marketinq direktor vəzifəsindən azad edilib. Özü də qərarı baş ofisdən gələn şəxslər verib. Halbuki bağlı olduğu baş direktor onda olduqca razı imiş. Olacaq da. Uşaq o qədər fağırdır ki, heç bir dediklərini iki etməyib. Həmişə elə o baş direktoun sözüylə oturub durub. Amma şirkətin parlaq görünən marketinq işinin zəif getdiyini görmək də mümkündür. Əcnəbilərlə məsələyə yanaşmadakı fərq qardaşın yeni iş axtarışını labüdləşdirib. Amma Azərbaycanda hələ bir müddət də elə marketinq direktora ehtiyac duyan müdürlər olacaq. Nə bilim vallah ürək ağrısı...
Bu meymun məsələsinə biraz da “izyuminka” qatım. Məşhur “3 meymun” obrazını bilirsiz: “görmürəm” deyən Mizaru, “eşitmirəm” deyən Kikazaru, “heç nə bilmirəm” deyən İvazaru. Bax elə bizim marketinq menecerlərin əksəriyəti də belə davranır: kardı, kordu, laldı. Onlar meymun olmağa razıdırlar.
P.S. Yaponlar bağışlasın da daha. Bu “3 meymun”un simvolikasın biraz adaptasiya elədik :)
Marketinq o qədər genişlənib ki, onun bunu sahələrinə də girir. Təbii ki, bundan o bu çox narahatdır. Bilirsiz, ənənəvi mübahisəfason müzakirə... Marketinqin daxilində və marketinqi daxilinə alan versuslara alışmışıq artıq. Ən aktual isə - bütün zamanların və xalqların ən böyük qarşıdurması – PR vs. Marketinq.
Marketinqçilərin əksəri deyir ki, PR IMCnin bir üzvüdür. Bir qismi iletişimçilərlə razılaşır və deyir ki, bunlar bir-birinə dəxli olan müstəqil mövzulardır. Lap az qism fanatik iletişimcilər də deyir ki, marketinq PRın tərkib hissəsidir. Sonuncunu ciddiyə almırıq.
PR`ın marketinqdən müstəqil olmasını müzakirə edəcəyik. Məndən öncə müzakirə edən olmayıb mı? Olub! Məndə sonra olmayacaqmı? Şübhəsiz! Hətta elə bu anlarda hardasa bu mövzunun qırğını beıə gedir yəqin ki. Deyirlər dünya üzərində elə bir saniyə yoxdur ki, PG`nin məhsulu istifadə edilməsin. Elə bu da əcaib bir bənzətmə olsa da, yəqin elə bir an yoxdur ki, PR vs. Marketinq müzakirəsi edilmədən keçsin.
Şəxsən məsələyə obyektiv yaxınlaşmaq istəyirəm amma, nə desəm inandıra bilməyəcəyimdən bir marketinqçi kimi yanaşacağımı əvvəlcədən ifadə edim. Düzü bu mövzunun təhlili üçün elə bir üsul seçmişəm ki, nəticədə rasional bir mülahizə yürütməyə yönləndirsin. Bəli, beləliklə PR ilə marketinqin qarşılıqlı münasibətini fəaliyətlər və kadrlar kontekstindən ələ alıb real mənzərəni tərəflərin baxışıyla dəyərləndirməyə çalışacam. Nəticədə 3 ilə yaxın qəzetdə işləmiş birisi olaraq iletişimcilər adından da danışmaq olar.
PR`ın gördüyü işlər artıq media ilə əlaqələrin sərhədlərini xeyli aşıb. Sponsorluq, tədbirlər, daxili PR vs. kimi işlər də PR departamentini öhdəsindədir. Məsələyə buradan baxanda PR bir çox marketinq alətini istifadə edir. Onların təşkili də iletişim bilgi və bacarığı ilə başa gəlmir. Burada önəmli olan məsələ istehlakçı ilə ünsiyətə girildiyidir. Çünkü iletişimci üçün istehlakçı anlayışı çox da böyük anlamlar vermir. Halbuki marketinqçinin işi bu “kral” üzərində qurulub. Düzdü PR`ın səlahiyətlərinə daxil olan bir çox şey var ki, mediadan keçir və sadəcə jurnalistika təcübəsi ilə həll etmək olur. Elə forumda da Afət ilə Rüfət Abbasov arasında bu mənada qısa bir müzakirə getdi. Afət məncə haqlı olaraq deyir ki, press reliz şirkətin səsi olsa və mesajı istehlakçıya ünvanlansa da, yayımlamaq üçün jurnalistə göndərildiyi unudulmamalıdır. Bu unudulanda nə olur? Bunu unudan marketinq fokuslu PRçı şirkətinin reklamına (tanıtımına) keçə bilər ki, jurnalist üçün bu bilgi və dolayısıyla press reliz dəyər daşımayan bir şey çevrilə bilər. Və... dolayısıyla o press reliz medianın zibilliyində səfərini tamamlar.
Bu yerdə hər marketinqçinin jurnalisti anlamasını gözləməyin. Ona görə də belə işləri jurnalistin dilini bilən birinin görməsi məqsədəuyğundur. Amma PR press relizdən ibarət olmadığı üçün digər fəaliyətlərdə də marketinq fokuslu olmayan kadr istehlakçı fenomenini kənarda qoya bilər.
Əslində burada bir paradoks meydana çıxır. PR jurnalistikanın bir hissəsi olaraq fəaliyətə başlayıb daha sonra tərkibi genişlənən bir sahədir. Amma onun tərkibini marketinqə yaxınlaşması genişləndirir. Bu PR`ı marketinqdən asılılıq altına salsa da, iletişimçilər əksini düşünür və PR`a “azadlıq” istəyir. Həqiqətən də PR`ın tərkibindəki sırf marketinq alətlərini çıxardıqda gücünün xeyli azaldığını görmək çətin deyil.
Nə bilim bəlkə jurnalist kimi baxmağı yadırğadığımdandı.
Amma məncə 90cı illərə kimi bu müzakirəyə haqq qazandırmaq olardısa IMC anlayışının peyda olması ilə vəziyət aydınlaşmalıydı. “Şirkətin bütün marketinq kommunikasiyası vasitələri ilə vahid mesaj verməsi və eyni nöqtəyə vurması” – bunlar bəyəm eləcə pafosdur? Deyilsə tətbiq edilməlidi və bütün IMC tərkib hissələri də buna boyun əyməlidi. Elə PR da. Qəribə məntiqdir – marketinq reklamı, birbaşa satışı, satış promouşn fəaliyətlərini vs.i bir mərkəzdən idarə etsin, PR isə sərbəst olsun və kənardan “dəm tutsun”. Hayır əfəndim! Olmaz! Olamaz!
Onda PR ayrı teldən çalar, digər fəaliyətlə ayrı teldən. Camaat “integrated marketing” deyibən bütün P`lərin eyni nöqtəyə vurması xülyaları qurarkən bizim PR`ın... lənət şeytana PR`çıların dediyinə bax da...
Yox, yox... Bu müzakirə bitməz... Amma məncə vəziyət aydındı. PR`çılar, qürur etməyin! :)
Artıq 3cü günə keçir ki, Bakıdan ayrılıb, İstanbula gəlmişəm. 3 gün yox, sanki 3 ay keçib bu ayrı məsələ... Amma Bakıdakı 2aya da bir tərəfdən baxanda elə bil ömrümün yarısını apardı, digər tərəfdən elə sürətli keçdi ki, heç bilmədim özümlə apardığım kitablarda nə var nə yox...
"Yay tətili əvəzi Azərbaycana səfərimi" bir vətəndaş kimi artıq şərh eləmişəm sizlərçün. İndi də bir marketinqçi kimi yayın bu 2 ayı Azərbaycan haqda hansı fikirlər verdi keçək ona... Başdan deyim yazını birbaşa yazıram və nə uzunluqda olacağı haqda da heç bir fikrim yoxdur.
Azərbaycan istehlakçılarının fikir liderlərindən asılılığını daha öncə bir yazıda yazmışam. Bu cəmiyətimizi analiz edə bilən hər bir kəsin rahatca görəcəyi reallıqdır. Azərbaycan istehlakçısı referanslara çox güvənir. Hələ blogu açandan vvom-un ölkəmiz üçün ən öldürücü silah olması ilə bağlı yazı vədi vermişdim. Elə researcher də yaxında bu barədə yazdı. Hələ dərindən analizlər və case toplayaraq bu mövzuda kitab və elmi məqalə belə tərtib etmək mümkündür. Azərbaycanda Mercedeslərin bu qədər yayılması, az qalan bütün qadınların Ariel istifadə etməsi, Jalə meyvə sularının yayılması vs. sadəcə iki səbəbə bağlıdır - reklam və tövsiyə. Azərbaycanda güclü reklam dalğası ilə istehlakçını ələ alma dövrünün zirvəsi yaşandı və enişə keçilib. Bu dövrdən ən məharətlə istifadə edən markaların başında məncə Hyundai durur. Reklama bugündən etibarən kütləvi pullar tökməyi düşünənlərə ehtiyatlı olmağı məsləhət görərdim. Çünkü bugünədək az qala hər cür reklam effekt verirdisə artıq istehlakçıları bilincləndirməyə başlayıb şirkətlərimiz. Arada bir çəkilən yaxşı və düzgün reklamlar camaatımızın ağzında dad qoyub gedir. Bu da öz növbəsində gözləntini yüksəldir. Buna da el arasında deyirlər "rəqabətin inkişafa müsbət təsiri".
Azərbaycan istehlakçısının bugünədək seqmentasiyasını aparmaq az qala mənasız bir iş idi. Daha doğrusu detallı seqmentasiya... Varlılar, orta imkanlılar və kasıblar... Bu da müstəqilliyimizin ilk 15 illiyi üçün yetərli seqmentasiya. Artıq dövr dəyişir. Düzdü bugünkü seqmentasiya təxminən 3 il qüvvədə olacaq. Bu müddət ərzində də kiçik dəyişiklik və yerdəyişmələrə məruz qalacaq. Yaxında gözlənilən istisadi böhran istehlakçıları (həmçinin şirkətləri) sonrakı 2 ildə silkələyəcək və nəhaət 2013-14cü illərdən Azərbaycanda 5 ildə bir detallı seqmentasiya uğur üçün zəruri və qismən kafi şərt olacaq. Qismən çünkü ondan sonra indki mövqeləndirmə (daha doğrusu qeyri-mövqeləndirmə) qaydaları keçməyəcək və hədəfini tapan mövqeləndirmələr lazım olacaq.
Azərbaycan istehlakçısı hazırda dəhşətli dərəcəd çox pul xərcləyir. Və demək olar ki, xərclədiyi pulun 50-60 faizini bilincsizcə, belə demək mümkünsə xərcləmədən də keçinə biləcəyi yerlərə xərcləyir. Bu tendensiya bazardan pulun yığışılması ilə aradan götürüləcək mütləq ki. Ondan sonra gözlədiyim ən önəmli dəyişiklik pərakəndə alışverişi və avto alış sahələrindəki davranış dəyişiklikləmizdir. Bax bunu indidən demək çətindir. Marketinq o zaman lazım olacaq avto distribyutorları və pərakəndəçilərə. Hyundain liderliyi qoruması realdır. Amma əslində bu bazarda liderliyə ən real namizəd Toyotadır. Bir də bütün modellərini cəlb edə bilsə Hondaya yer var. Lüks seqmentin sadəcə bazarının kiçiləcəyini gözləmək olar. Yoxsa ki, dağılım elə belə də qalmalıdır. Çünkü bu seqmentdə alıcı profili indidən formalaşır.
Azərbaycanın bugününə baxıb gələcək mənzərəni təxmin etməyə çalışdım. Bilmirəm yazı nə qədər sistemli və bütöv alındı amma yaxşı ki bu blog sistemində şərh deyilən bir şey var. Qalan bütün sualları və əksik qalan yerləri müzakirə etmək şansı verir bizə...
Marketinqə aidiyatı olan hər azərbaycanlı “bizdə marketinq yoxdur!” ifadəsini eşidib və əksəri də işlədib bu cümləni. Özüm də konkret bu şəkildə olmasa da, bu fikri təsdiqləyən fikirlər səsləndirmişəm. Son qərarım isə Azərbaycanda Kotlerin yox Milli marketinq qaydalarının işləməsidir. Bunlar haqda yazmışam, inşallah hələ yazacam da. Amma bu yazıda gəlin sizə müsbət bir məqamdam bəhs edim.
Azərbaycanda son 4 ildə baş verən “istehlak partlayışı”nın hələ bir neçə il də davam edəcəyini gözləmək olar. İstehlak artırsa adətən ən çox böyüyən sektorlar pərakəndəçilik və avto olur. Azərbaycan maşın satışlarındakı artış göz qabağındadır. Bu heç. Pəraləndəçilikdəki artış isə... Məncə çox adam ölkəmizdə pərakəndə dövriyəsinin ildə iki dəfə, modern ya da təşkilatlanmış pərakəndəçiliyinin dövriyəsinin isə 3 dəfə artdığını hiss etmir. Halbuki bu sahədə, həm marketinq işləri zəif gedir (xüsusilə seqmentasiya, mövqeləndirmə, kommunikasiyalar və merçendayzinq... Ta nə qaldı ki?), həm də ixtisaslı kadr demək olar yoxdur. İnkşaf tempi artan hər ölkədə olduğu kimi Azərbaycanda da ixtisaslı pərakəndəçi əksikliyi yavaş yavaş özünü gəstirir.
Müsbət cəhət isə modern pərakəndəçilərin sırayla açılmasıdır. Yaxınlarda Ukrayna dairəsinin yaxınlığında Hakim Market adlı bir pərakədəçi açıldı. Bunacan həmin zonada Qrand demək olar tək idi. Almalı artıq bu tipli marketlərlə mübarizə aparmağa çətinlik çəkir. Həm zəif merçendayzinq siyasəti, həm dizaynın keyfiyətsizliyi, həm qiymətlərin əvvəlkinə nisbətən xeyli artması, həm də korlanmış imic Almalının işini çətinləşdirir. Qrand tipli mağazalar isə daha uğurla işləyir. Hakim marketin merçendayzinqini heç cür bəyənmədim. Xüsusilə bölmələri yöndəmsiz şəkildə düzüblər. Qiymətlər Qranddan aşağıdır. Amma bu yeni açılmaq ilə əlaqədar ola bilər. Ad məsələsini işçilərdən birindən soruşdum dedi sahibinin vəfat etmiş oğlunun adıdır. Elə mağazanı da onun xatirəsini əbədiləşdirmək üçün açıblar... MİLLİ MARKETİNQ!
Sadiq Qrand müştərisi olsam da, Hakim məni cəlb edir bəzi məqamlara görə. Amma mağaza rəhbərliyinin işin mütəxəssisləri olmadığını anlamaq çətin deyil. Üstəlik personal da işə alışmayıb hələ.
İndi yuxarıda yazılanları oxuyanda nə düşündüz bilmirəm. Hakim marketi analiz edəndə ürəyimdən “gözümüz aydın” nidası keçdi. Artıq yan yana olan mağazalar “dədə baba üsulları” ilə yox əsl marketinq alətlərin ilə mübarizə aparmağa məcburdur. Artıq canım sizə desin bu rəqiblər marketinq kommunikasiyası mi deyim, xidmət keyfiyəti mi deyim, merçendayzinqi mi deyim... ƏSL MARKETİNQ istifadə etməlidirlər. Bizdə marketinq yoxdur? Artıq var. Xoş gəlibdir!
