4 P’nın P’sı çıxdı

Marketinq öyrənənlərin ilk qarşılaşdığı konsept (qavram) 4P’dir. Hətta “çoxbilmişlər” marketinq oxuyuram deyən kimi iki sual soruşur: (…ki, bunlardan biri bütün sahələr üçün eynidir “Marketinq nədir?”) ən “çətin imtahan” isə “4P nədir”ə cavab verməkdi…
Dərd orasıdı ki, bunları bilməyənlər və özünə marketoloq deyənlər də var. Amma əksərən marketinq sahəsinin təmsilçisi “Product”-“Price”-“Place”-“Promotion” dördlüsünü bir nəfəsə sıralayır (halal olsun). Bunlar içində isə bir çoxu onların nə mənaya gəldiyini, hansı işə yaradığını, yeməkdən sonra mı, çayla mı yeyildiyini bilmir… Bir dənə də maalesef burada…
Amma bu qalsın axıra…

İndi artıq saytlarda, kitablarda, məqalələrdə təzə, özünü marketoloq adlandıranların “mətbəx”indən isti-isti çıxmış onlarla P ilə qarşılaşmaq olar. İstiyirsiz 1-2 dənəsini sayım:
Productivity
Planning
Programming
Packagging
Publicity
Pass-Along
Permission
Nə bilim e daha nələr yoxdu ki?
Lüğətdə P hərfiylə başlayan nə söz var olub marketinqin (Azərbaycanda bizə birini çox görürlər).

Amma istiyirsiz məndə 1-2 dənə əlavə eliyim:
Painting
Pijamas
Perceptibility…

Etiraz olan var?
Hamısını əsaslandıraram a… Dünya belə dünyadı, artıq kim nə istəyir yazır. Əsas tərəfdar toplamasıdı. Bəzən axmaqca görünən fikirlər belə tərəfdar toplayır. Ona görə də dərdim yoxdu… Tərəfdar da taparam. Gördüm yoxdu evdəkilərdən xahiş edərəm…
Nəysəə…

Yəni bu P’nın P’sını çıxarmaq lazım deyil. Hə 1981’də xidmət marketinqi üçün 4P’yə qoşulmuş yeni 3P (physical evidencə (fiziki çevrə), people (insanlar), process (proses) hardasa ağlabatandı. Mən də qəbul edirəm bunu. Nə olduqları qalsın sonraya… Ya da daha elmi bir platformaya…

İndi qayıdaq 4P’ya və onun ölkəmizdəki vəziyətinə. Mak forumda Manafov İlkin’in xətrinə açdığım bir mövzuda gedən söhbətlərdən belə qənaətə gəldim ki, yazmaq lazımdı. Yəni heç nə bacarmırıq barı bunu edək. Yazaq…
4P’nin hərhansı biri istifadə olunmur vəya olunur heç şübhəsiz səhv fikirdi. Düzdü bunu ifadə edənin nəyi nəzərdə tutduğu da önəmlidi. Amma ki 4P (xidmət üçün 7P) hər bir şirkətin fəaliyətində mütləq yer alır. Niyəsi və necəsi bəllidi. Amma marketinq baxımında ola bilər ki…
* O P’ların hamısıyla marketinq şöbəsinin məşğul olmasına imkan verilməsin. Mirinin dediyi kimi. Bizdə həqiqətən də marketinq şöbəsi sadəcə reklam və tanıtımla məşğuldu.
* Şirkət öz fəaliyətini qurarkən bu P’lərin strategiyasında fərqliliklər olsun və 4P konseptinə əməl edilməmiş olsun.
* Şirkətin P’ların hamısının marketinq dəyərinin fərqində olmadan (modern marketing – holistic marketing – integrated marketing – qavramlarına bax.) strategiyasını səhv qursun.
* Ümumiyətlə Makretinq strategiyası da olmaya bilər. Bu isə 4P`dan əvvəl həll edilməsi lazım məsələlərin belə gözdən qaçması deməkdi…

4P artıq kitablardan sıyrılaraq şirkətlərin fəaliyyət planına girmiş bir mövhumdu. Qrup yoldaşım şirkətlərində hazırladığı sosyal məsuliyət kampanyasını reklam agentliyinə anlatmaq üçün 4P’ni necə istifadə elədiyini deyəndə ürəyimdən keçmişdi: bizim şirkətlər də kaş eşitmiş olsa bu söhbəti…

P.S. P’lərin yox P’ların yazmışam çox yerdə. Ay qadan alım bizdə P(e) demirlər axı P(ı) deyirlər. Marketinqin 4 P(ı)sı… :)

P.P.S. Bu gün 29 fevraldı. Belə imkan bir də ələ düşməz dedim. Daha doğrusu 4 il gözləməli olacağıq dedim. Və bugünə çatdırdım yazını. Qəhramanam e...;)

P.P.P.S. Başlığın açıqlaması: 4P(ı)nın P(üre)si çıxdı;)

PRın ləkəli tarixi

PRçıların qulağından uzaq…

PR ya da bizdə istifadə olunan, əslində elə də çox olunmayan adıyla ictimaiyətlə əlaqələr… PRın özünü demirəm, “ictimaiyətlə əlaqələr” ifadəsi bizdə çox istifadə olunmur. Yoxsa ki, PR marketing communication’un (hələlik “marketinq kommunikasiyası” ilə keçinək) ən qədim növlərindəndi və ölkədə marketinqin səviyəsindən asılı olmayaraq istifadə olunan bir mövhumdu. Sadəcə modern alətlərin istifadə olunub-olunmaması və bunun ölkə marketinqinə faydası müzakirqə oluna bilər.

İndi sizə hamının sevdiyi-saydığı, mənim də ən efektiv marketinq kommunikasiyası aləti hesab etdiyim PRın tarixindən azacıq bəhs edəcəm. Bu sözü ilk dəfə Amerikanın prezidenti Tomas Ceffersonun 1807’ci ildə tələffüz etdiyindən filan da yox a… Belə şeyləri gedin standart PR kitabından oxuyun. Hamısında var. PRı Yuli Sezar da istifadə edib, Osmanlı padşahı Fatih Sultan Mehmet də… Bunlar öz yerində…

Mən biraz PRçıların bildiyi, içində qəbul etdiyi, amma xoşlarına gəlməyən və gəlməyəcək bir məqama toxunacam.

Bəli PR xalqı bilincləndirmənin vasitəsidir. Onun məqsədi reklamdan daha təmizdi və tamamən sosial cəhətən məsuliyyəti yerinə yetirir. Amma baxır kimin əllərində. Ot kökü üstə bitər bizim atalar sözümüzdü səhv eləmirəmsə. PRın kökünə baxaq görək bu “ideal” vasitə əvvəllər nəyə vasitəçilik edib…

Buna başlamadan öncə PRın tarixini ikiyə bölüm ki, marketinq PRçıları çox dərindən tənqid etmiş olmayım. PR II Dünya müharibəsindən öncəyə qədər ticari mənada və marketinqin tərkibində demək olar istifadə olunmayıb. Xüsusilə Amerikadan yaşanan “baby boomers”dən sonra marketinqin alətinə çevrilib. Amma daha öncəsində PR indi ədəbiyatda “propaqanda” adlandırılan mövhumla demək olar eyni mənaları daşıyıb. Yəni mən nisbətən marketinq PRı bu yazıdan uzaq tuturam. Amma nisbətən…

PR tarixinin iki ən böyük ismi hamı tərəfindən İvy Ledbetter Lee və Edward Bernays qəbul edilir. Lee praktik, Bernays isə nəzəri dahilərdi. Hər biri öz çalışmalarıyla tarixə iz qoyub. Və maalesef, Türklər demiş… Onların tarixə düşməsini təmin edən işləri PR tarixini ləkələyir…

Lee 20’ci əsrin əvvəllərindən PR ilə peşəkar məşğul olan tanınan insanlardan olub. Xüsusilə I dünya müharibəsi dövründə dövlətə sambalı məsləhətlər verib. Gənclərin müharibəyə cəlb olunması və ən əsası da xalqın bu müharibəyə qoşulmağın vacibliyinə inandırılası istiqamətində… Ayrıca Teodor Ruzveltin o vaxtlar ABŞ prezidentliyinə gəlməsində əvəzsiz xidmətləri var.
Amma onu tarixin yaddaşına həkk edən hadisə bizim də yaxından tanıdığımız Rokfeller ailəsi üçün etdikləridir. Xüsusilə 1913-15 arasında xalqın gözündən düşən, oğru və yalançı, sömürcü imici qazan…maq üzərə olan Rockfeller’ləri o vaxt Lee xilas edib. Zavodlardan birində baş verən insident hələ də ört-basdır edilməyə çalışılır. Məhz Lee işçilərinin etirazlarını boğa bilməyən və dövlətə “pul atmaqda” günahlandırılan ailəni başda “publisiti” və digər efektiv PR üsullarıyla xilas edib…

Bernays isə hamının qəbul etdiyi ilk PR kitabının yazarıdır. Xüsusilə 1923’də yazdığı “Crystallizing Public Opinion” tarixə düşmüş bir kitabdır. Sonradan Hitler və məsləhətçiləri bu kitabda yazılanlardan istifadə edərək Faşist Almaniyasını quracaq və Ziqmund Froyd’un bacısı oğlu Bernays bu kitabı yazdığına görə çox peşma olduğunu açıqlayacaq…
Onun tarixə düşməsi isə bir baxıma Lee’ninkindən daha etik, digər tərəfdən baxanda isə daha mənfi bir haldır. Necə?

Qadınların indi siqaret çəkməsinin ən böyük günahkarı məhz Bernaysdı (!). Bildiyiniz kimi siqaret tarix boyu indiki imicinə sahib olmayıb. Zərəri bilinməklə bərabər əczaxanalarda satılan bir “dərman” olub. Mədə və əsəblərə faydalı bir dərman… Qadınların siqaretə uzaq durduğunun görən Bernays bunu aradan qaldırmaq üçün psixoloq Frillə müraciət edib. O isə qadınların siqaret çəkməyi əslində öz azadlığı olaraq gördüyünü, sadəcə ictimai qınaqdan çəkindiyini ifadə edib. Üstəlik Frill siqarət çəkməyin qadınlarda çox xoşladıqları cinsi bir assosiasiyanı doğurduğunu da söyləyib. Bu bilgilər isə Bernaysın PRın tarixinə düşən “Torches of Liberty” (Azadlıq məşəli) kampanyasını formalaşdırmağa kifayət edib. Torches of Liberty - New York 1929

Qadınlar siqaret reklamlarında


Bu kampanya 1929’cu ildə Pasxa Paradı zamanı New York’da qadınların ələrində siqaretlərlə xalq içinə çıxmasıyla başlayıb. Bunu görən kişilər artıq siqaretə meyli qadınlarının qarşısını ala bilməyib…
Beləliklə Bernays “saf niyyətlə” daha bir “mənfi hal”ın səbəbkarı olub…

Qeyd: Yuxarıdakı şəkildə xanımın sol əlində siqaret var. Buna diqqət!!! Aşağıdakında isə sloqan çox maraqlıdı: I really don't know if I should smoke - Mən həqiqətən də siqarət çəkə biləcəyimə əmin deyiləm (təxminən).

Yazı çox uzun oldu… Bir dənə uzun Marlboro gedər üstündən:))

Onlarin gücü Xocalıya çatdı, bu uşaqlara və qocalara...

Soyqırım belə olar

Bu işin artıq tək yolu var...

Bir olmaq...

Onlara qarşi BİZ olmaq... İçimizdə mən sən o olmadan...

Artıq `Onlar` bəllidi - Erməniiiii...

Katliamla ilgili bilgiler aşağıda...

Ama bu bilgiler sadece resmi rakamlardır. Gerçek rakamlarda ölenlerin 2000i geçtiği tahmin eiliyor....

Not: Bilgilər və son şəkil üçün Azerbaycanlılar dayanışma derneğine teşekkür...

http://www.khojaly.net/

İndi də marketinq dünyasının əcaiblikləri haqda

Marketinq dünyası yeni Guru’sunu axtarır

Elə bildiz əcaibliklər təkcə maşın dünyasında var?.. Nırç… Qətiyyən!

Ümmiyətlə, dünyanı oxumağı bacaran insanlar insanların məskəni olan yer səthində çox böyük qəribəlikləri müşahidə edir. Coğrafi mənada yox. Psixoqrafik mənada. İdeolojik mənada, ticari mənada, tutum və davranış mənasında… Və hər mənada…
İşlə ev, solla sağ, üstlə alt vs. bu tipli qütblər arasında fərq əriyir. Artıq uğurlu insanla elə görünən insanı fərqləndirmək çətindi. İnternet neməti bilgiyə çatma yollarını önümüzdə açsa da, bilgili insanlar azalır. Başda elə “bilgi”nin içi boşalır… Bunları niyə mi yazıram? Heç özüm də bilmirəm. Hər halda dünyanın əcaibləşdiyini göstərə bilmək üçün. Amma həqiqətən əcaibləşir dünya...
Marketinq dünyası da əcaibləşir. Hamı marketinqdən danışır. Amma marketinqin əslində nə olduğuna qərar verən olmayıb. Bu qədər müəmmalı bir şeyin bu qədər müzakirə olunması da əcaibdi. Milyonlarla insanın bu müəmmanın mütəxəssisi olduğunu deməsi də... Marketinq dəhşətli dərəcədə dinamik olub. Çox dəyişir. Hər gün yeni bir marketinq termini çıxır ortaya. Yeni bir marketinq “bilici”si…
Marketinq haqda çıxan kitablar, yazılan yazılar, aparılan araşdırmalara baxırsan, hamısı bir-birinə oxşayır. Artıq marketinq haqda deyiləcək sözün qalmadığını düşünən insanlar belə var. Bunların içində professor və alimlərin, önəmli postları tutmuş marketerlərin belə olması acı haldır təbii ki. Amma tam haqsızlar mı əcaba? Yoxsa onları qınamamaq lazımdı?... Düşünmək lazımdı? Həm bu sualların cavabını, həm də əsas məsələni…
Nədi o əsas məsələ?
Əsas məsələ budur:
Bəli marketinq dünyasında bir tıxanma var. Marketinq fəaliyyətləri “orbitindən çıxmış planetə” dönübdü. Qabağına çıxan hər şeyi dağıdır və özü də aşına aşına gedir. “Marketinq hər şeydi”ni də eşitmişik artıq. Daha bundan o tərəfə yoxdu ki… Vaxtilə Kotler və dostları marketinqin sərhədlərini müzakirə etsə də, bir nəticəyə gələ bilməyib. İndi siyasətdə də, dində də, şou-biznesdə də, təhsildə də və ən pisi şəxsi münasibətlərdə də marketinq qaydaları hökm sürür… Vəya belə göstərirlir bizə. Ya da digər tərəfdən yavaş yavaş marketinqi genişləndirib həyatımızın hər nöqtəsinə soxublar…
Bu genişləmə hara gedir? Bunun nəticəsi nədir?
Cavab: elə indi baş verəndir. “Nə baş verir ki” deyənlərə..
Marketinq tıxanıb və yenilik axtarır. Qısa ifadəsi budur. Bəs bu qədər yenilənən və canını qanını yenilikdən alan bir “mövhum” necə olur bu hala düşür? Bu qədər yeniliyin içində necə yenilənməlidir?

Hə... əsas məsələ elə odu. “The Last of Mogicans” – Mogikanların sonuncusu Filip Kotler ömrünün və karyerasının bu son illərində (76 yaşı var… daha bəsdi…) Holistic Marketing’dən bəhs etdi və bu dəyişikliyi şərh etməyə çalışdı. Məncə uğursuz bir cəhddir. Vəya belə deyim – vəziyəti tam izah etmir… Ayrıca məsələ sadəcə birləşdirmə və komplektləşdirmədə deyil. Marketinq eyni ad altında həddən artıq çox şeyi birləşdirib və bu sahənin artıq bölünmə vaxtı çatıbdı… Daha sonra qayıdacam bu mövzuya. Bəlkə də burada yox “Journal of Marketing”də bir yazıyla;))

Guru məsələsinə gəlincə. Keçən il markeoloqlar arasında keçirilən sorğuya görə məşhur “bənövşəyi inək” Seth Godin 2007’nin Guru’su elan edildi. Elmi çalışmaları çox zəif olan, bloglarla yüksəlmiş, çox unikal və ekstravaqant, amma əsla yüksək səviyyəli olmayan kitablarla məşhurlaşan birinin bu ada layiq görülməsi məncə çox şey deyir. “Purple cow”sunu oxuyanlar olar. Bu şan-şöhrətə layiq olmayan bir əsərdi…
Kotlerin yerini Brand Sense (Marka hissi) kitabının yazarı Martin Lindstrom vəya Marketing Management’in 12’ci nəşrini bərabər yazdığı Kevin Lane Keller, Ogilvy’nin yerini Saatchi&Saatchi’nin CEO’su; Lovemarks kitabının müəllifi Kevin Roberts, Jack Trout’un yerinin isə Godin tuta bilməz. Bilmirlər…

Qısası. Marketinq dünyası qəribələşdiyi kimi söz sahibi insanlar və ustaların sayı azalır. Artıq hamı Guru olub. Amma əsl Guru tapmaq çətinləşib. Marketinq yaxın 5-7 ildə böyük dəyişikliklərə məruz qalacaq. Bu dəyişiklikləri öncədən görmək və hətta xəbər vermək lazımdı. Bax onda marketoloq olur Guru…

1-2 il də gözləyin özüm gəlirəm…;))

Kasıbın olanından – Demo

Öyrəşdiyimiz “Bizdə niyə yoxdu” sualına cavab tapmağa çalışdıqdan sonra keçək bizdə olanlara… Beləsi çox deyil bilirəm… Neyləyək? Kasıbın olanından…

Düzü marketinqin bizdəki səviyəsi və halıynan insana nəsə danışmağa həvəs qalmır. Amma belə bir şəkildə söhbəti “fırlada bilərəm”: Bizdə marketinq ibtidai səviyədə var. O səviyədə Afrikada da var e. Hətta xatırlamadığım bir marketinq mütəxəssisi “İlk marketer şeytandı, ilk uğuru da qadağan olunmuş meyvəni Həvvaya yedirtməsidi” deyib. Yəni marketinqsiz dünya yoxdu.
Yəni… Dünyanın hər yerində marketinq var və tətbiq olunur. Yadıma Mak Forumda gedən söhbətlər düşdü lap. Ənənəvi “nəzəriyyə vs. praktika”. Niyə axı ay qadan alım, bu “versus”u biz də dünyanın inkişaf etmiş və marketinqini də beləcə inkişaf etdirmiş ölkələri kimi “&” ilə əvəz edə bilmirik?.. Hətta yazıda mümkün olsa “nəzəriyyə” ilə “praktika”nın arasına “və” qoymaq nədi, qol-boyun, yaxın dost kimi təsvir edərdim…
Bunu niyə deyirəm? Bizdə marketinq var. Reklam çəkilir, bərbəd olsa da, outdoor reklamlar çıxır “adam içinə” – ya kopiya ya da “ürəkbulandırıcı” olsa da… Marketinq araşdırması şirkəti statusunda onlarla “fiziki ve hüquqi şəxs” var… Amma soruşsan hansı sektor üçün nəyi araşdırmaq lazımdı, araşdırma nəticəsini necə yozmaq lazımdı, bu nəticlərin maksimum dəqiq olmasın üçün nə lazımdı… və bu qəbildən bir çox suala cavab verə bilməzlər. Verə bilənlər də tapılar, sözüm yoxdu… Amma elmi əsəsda iş getmir bizdə… “Lavka”ya iki dənə siqareti qoyub müştəriyə “soxuşdurmaqdı” marketinq. Var e marketinq amma belə… Bu səviyyədə. Bizim cəmiyət, iqtisadiyyat, şirkətlər bu səviyədə marketinqə hazırdı… Hələ bizə Bakcell’in Cinbala’sı kimi əslində çox də yüksək səviyyəli olmayan amma səs-küy gətirən reklamlar da çoxdu… Eeeeh!!!
Bizdə də marketinq, əsl marketinq, modern marketinq, rəqabət bazarına yaraşan marketinq olacaq nə vaxtsa… Nə vaxt görəsən? Dünya marketinqi gündəmindən düşürəndən sonra? Yoxsa dünyada bu işin hələlik marketinqin son mərhələsi görünənə sosial cavabdehlik üzərinə qurulmasından sonra?..

Bu söhbətləri qoyaq bir qırağa. Mən Azərbaycanda marketinqi olacağına ümidimi diri saxlayan məqamlardan deyim. Əvvəla ədəbiyat bizim qanımızdadı. Gözəl söz sənətini bizim millət kimi bacaranlar çox azdı. Yəni keyfiyətsiz adaptasiyalar sizi ümidsizliyə düçar etməsin…
Yaxın (nisbi anlayışdı, mən 50 ili yaxın hesab edə də bilərəm) gələcəkdə ölkəmizdə şe’r kimi axıcı sloqanlar, insanın ürəyinin tellərinə toxunan cinqllar, kino ləzzəti verən reklam filmləri olacaq… İnşallah… Dərin və uzun-uzun tələffüz edilməsi gərkən bir “inşallah”dı bu…
Azərbaycan cəmiyəti tip olaraq Amerikaya – marketinqin zirvədə olduğu cəmiyətə oxşayır. Bizdə göstəriş ön plandadı. Bunlar marketinq üçün “qızıl” dəyərində bilgilərdi. Ona görə də markalaşma çox vacib olacaq. Hələ də ölkəmizdə görünüş əsas məqam olsa da, yavaş yavaş marka ilə fərqlənmək, başqalarına “fors eləmək” yerləşir və tam yerini tutana qədər irəliləyəcək. Ona görə şirkətlərimiz Bakıda və ya Sumqayıtda “alman malı” istehsal etmək əvəzinə indidən markalaşsalar ağıllı iş görərlər. Sumqayıt şossesinə istehsal olunan “Turan” markalı şokoladlar kimi yox amma… Məhsulun keyfiyyəti hər şeydən ümdədi…
Azərbaycan ticarət ənənəsi olan bir millətdi. Bu o deməkdi ki, insanlarımız marketinq düşüncə tərzinə yiyələnə bilər. Onlar da təhsil səviyyəsini artırsa marketinq instrumentlərindən çox uğurlu istifadə edə bilərlər. Ticarəti qurma və idarəetmə bizim millət üçün asan bir prosesdi. Bu marketinq üçün həm minimumdu, həm də çox həlledicidi.
Və nəhayət, “yağlı tikə”ni saxlamışam sona. Biz çox yaradıcı düşünən millətik. Yaradıcılıq marketinqin can damarıdır. Onsuz marketinq yoxdu, onsuz artıq heç bir peşə yoxdu. Onsuz inkişaf yoxdu, onsuz heç yerində qalmaq da mümkün deyil. Ya yaradıcılığın var və qabağa gedirsən, ya da yoxdu arxaya. Ya da bizim kimi – var amma istifadə eləmirsən və yerində sayırsan…
Bəsdi yerimizdə saydıq. Sayırıq da; neçəyə kimi saya bilmişik bu yolla? Azərbaycanlı kimi yaradıcı insanların cəmləşdiyi bir cəmiyətdə niyə outdoor reklamlar standart olmalıdır, hətta standartlara belə cavab verə bilməməlidir? Niyə “dağılmısan, deməli acmısan” kimi əslində bizim folklorumuzda olmayan bir ifadə sloqan kimi ən yaxşılardan hesab olunmalıdır. Çünkü yerli şirkətlərimiz “öz pamidorumuz, öz musiqimiz” kimi absurd bir sloqanla televizora çıxmaqdan utanmırlar…

Dörd bənd sadəcə yarım saat ərzində xatırlaya bildiklərimdi. Başqa məqamlar da tapıla bilər. Hər əlavə olunan yeni məqam da normal marketinqi ölkəmizdə görmək ümidimizi artıracaq. Hələlik bunlar da yetər. Bu faktorlardan bir istifadə edək öncə…

P.S, Bu rubrikanın davamında belə “alovlu” cümlələr yox, Azərbaycanda da fəaliyət göstərən şirkətlər haqqında “ciddi” yazılar oxuyacaqsız. Ciddi… Oxuyacaqsız?

P.P.S. Nə vaxtsa bu yazılarımı oxuyub “necə ağır günlərdən keçdik; marketinqin satış sayıldığı, “başına daş düşdüyü” günlərdən” demək ümidiylə…

Maşın dünyasındakı əcaibliklər haqda – 2

Son günlərdə beynimi qurcalayan fikirlərdən sonra silsilənin ikinci yazısını qələmə almağa qərar verdim. Bu axıcı bir yazıdan çox sevdiyim tərzdə – bəndlərlə olacaq…

Avtomobil dünyası ilə bağlı gəldiyim nəticlərdən bəziləri:

* Artıq maşınların “duyğusal” dəyəri önəmini getdikçə itirir. Bugatti, Ferrari, Lamborghini, Maserati, Bentley, Maybach və Rolls Royce artıq gün keçdikcə suvenirə çevrilir. Onlar xüsusi maşınlar olaraq qalacaqlar amma gəlir gətirməyən markalar olacaqlar. Porsche artıq bu siyahıdan çıxıbdı. SUV ardından çıxarılmağa hazırlaşdıqları sedan Porsche’nin simasını təmiz dəyişdirdi. Rüstəmin dediyi kimi “artıq Prosche sadəcə yüksək səviyyəli bir maşındı”. Amma deyəsən elə bu da lazımdı. Gəlir əldə etmək üçün. Bir şeyi də nəzərə almalıyıq. Ferrari ilə Maserati Fiat’ın, Bugatti, Bentley ve Lamborghini Volkswagen’in, Rolls Royce BMW’nin, Maybach isə Mercedes’in “göz muncuqları”dır. Yəni bu markaların sahibləri olan şirkətlər digər markaları ilə pul qazanır bu markalarla isə “forslanır”… Porsche isə Volkswagen’lə “nişanlansa” da, birgə fəaliyyət yürütsə də, “öz əli öz başı” ilə gününü keçirməyə məcburdu. Buna görə də onları qınamaq olmaz. Pul qazanmaq lazımdı…

* Yuxarıdakı high-class “araba”lar bir kənara, artıq lüks segmentinin 2. səviyyəli markaları da simvolik dəyərlərini itirirlər. Məsələn, Mercedes… Cadillac və Lincoln… Bu siyahıda təkcə BMW’ni saya bilməyəcəm. Yeni modelərin alman mühəndislik xariqəsinin imicini hələ xeyli yüksəldəcək… Bir də Audi… Amma yox… Audi üçün simvolik dəyər qazanmağa hələ var. Amma belə davam etsə dünya avtomoil bazarında Mercedes’in taxtını laxladacaq. Lexus, Infiniti ve Acura isə “ağıllı lüks markalar”dı. Nə olmasa da, bunlar yapon markalarıdı və mədəniyyətin təcəssümü görünür…

* Lüks olmayan maşınlar artıq bazarın və istehlakçıların ehtiyacını ödəməyə başlayıb. Bu da lüks seqmentin tarazlığının pozulmasına səbəb olur. Mercedes almağa imkanı olan insanların belə Toyota Camry’yə yönəlməsi hansı məntiqlə izah edilə bilər. Bu əslində yaxşı şeydi. Yəni istehlakçılar bilinclənir… Bu seqmentdə liderliyi Ford və Chevrolet’dən alan yapon markaları Toyota, Honda və Nissan ciddi mənada hökmranlığa doğru gedir. Bu 3 marka maşın alıcısına lazım olan hər şeyi təqdim edir: imic, rahatlıq, təhlükəsizlik, dizayn. Buna ucuzluğu da əlavə edəndə Avropalı və Amerikalıların təşvişə düşməsi normaldı hətta azdı…

* Ticari məqsədli maşınların və SW’lərin gündəlik həyatda istifadəsi artır. Bu çox vacib bir məqamdı. Çünkü ticari maşınlar (hər ölçüdə Van’lar) həm daha ucuz, həm daha tutumlu, həm də daha az məsrəflidir. Hətta Amerikada yük maşınlarının minik avtomobili yerinə istifadə olunduğu bilinir… Azərbaycanda hələ də ticari maşınlar çox bahadı. Səbəb isə istifadənin yayğınlaşmamasıdır. Şəhərdə Toyota Previa’nın sükanında demək olar sadəcə yaponları (vəya başqa qıyıqgözləri) görməyimiz də çox çəkməyəcək. Bundan başqa Truck formalı “sahə maşınları” (offroad’lar) da dünyada çox populyardı. Bu seqmentinin bizim “milli mənliyimizə” sığmadığını bilirəm. Amma bunlar da böyük cüssəyə rəğmən ucuz və az məsrəflidi. Motor həcmi 2-2,5 litr olur… Mənim sevimlim Nissan Navara’dır…

Maşın dünyasındakı əcaibliklər haqda – 3’də maşın dünyasının son illərində ən uğurlu markalar, enişdə olanlar, gələcəyi parlaq görünənlər vs. vi. olacaq…
Gözləyin!!!

Maşın dünyasının “əcaiblikləri” haqda...

Əslində sıra “Bizdə də olanlar” rubrikasının “Demo”sundaydı. Bu gün – sevgililər günündə qarşınıza yeni rubrikanın startıyla çıxmağı planlaşdırmışdım və çox istərdim. Düzdü bunun Valentinin gününə heç bir dəxli yoxdu. Yəni Azərbaycana gələn şirkətlərə aşiq filan deyiləm. Düzü mənim lap cavanlıqdan bu Valentinlə heç aram da olmuyub...
Nəysə, mövzu nə idi?..
Maşın düyasının “əcaiblikləri” haqda bu əcaib mövzunun haradan çıxdığıyla maraqlananlar ola bilər. Olmasa da, yazım... Dost blogda 2 gün öncə yayımlanan yazının şərhləri çox maraqlı bir xarakter aldı. Aydın oldu ki, Porsche xalq arasında Jeep (Cip) deyilən SUV kateqoriyasına girəndən sonra markanın imici, şəxsiyyəti, kimliyi... bir sözlə hər şeyi dəyişdi. Bu əslində avtomobil sektorundakı dəyişikliklərin məntiqi davamıdı... deyirəm mən...
Necə?
Biraz əvvəldən başlayım. Avtomobil sənayesi 20’ci əsrin ən vacib sektorlarından biridir demək olar. Hətta bu tezisi biraz da konkretləşdirib 3 sektordan bəhs etmək mümkündür: avto, neft ve əczaçılıq… Şübhəsiz mübahisə oluna biləcək bir siyahıdı… Ən azı burada qanuni sektorların nəzərdə tutulduğu, qadın biznesi, narkotik və silah ticarətinin ayrıca mülahizə edildiyi bilinməlidir. Aydındı bir sözlə…
Təxminən son 20-25 il əvvələ qədər alman (Mercedes və BMW) və amerikan (GM, Ford və Chrysler) nəhənglərinin nəzarətində olan sektor yapon texnologiyasının yüksəlişi ilə söykəndiyi dayaqları itirmiş kimi görünür. Bunun başlanğıcı əslində Volkswgen’in Beetle ilə “yekə maşınları” arı kimi sancması (“beetle” ingilis dilində “arı” deməkdir) oldu. 1970’lər Beetle’in “kiçik hegomonluğu” kimi tarixə keçdi. O günlərdən bəri isə bazarın yeni “ağası” Corolla modeli və Toyota’dır. Keçən ilin axırına yaxın hesablamalara görə istehsala başlandığı gündən bu yana 40 il ərzində 36 milyon ədəd satılıb. Bu ağlasığmaz bir rəqəmdi…
Artıq Mercedes, BMW lüks seqmentin Ford və Chevrolet ekonomik seqmentin toxunulmaz lider markaları deyil. Audi Mercedes’in kürkünə birəni çoxdan atıb. BMW də son 2-3 ildəki dəyişimlə imici gücləndirməsə müştərilərini Lexus, Infiniti vəya başqa bir markaya “bəxş edəcəkdi”.
Ekonomik seqmentdə isə artıq yaponların “çaldığı havaya oynayırlar”. Gənc Toyota daha nə qədər böyüyəcək? İtkisiz və israfsız istehsal, qüsursuz marketinq mesajları, yapon mühəndislik dühasının məhsulu bazarı alt-üst edib. Yəqin ki, bu il 10 milyon satış ədədinə çatacaqlar…
Əslində sektorda sadəcə liderlər yoxdu. Mazda, Subaru kimi xüsusi oyunçular, Land Rover ve Cadillac kimi “özünü dartan” markalar da var… Amma dövr mü dəyişir, maşın istehlakçısının stereotipində inqilab mı baş verir, yoxsa markalar şəxsiyətlərində reviziyaya ehtiyac hiss ediblər bilinmir. Düzdü “Ford”un bu reviziyaya ehtiyacı var. Amma Porsche… Dünya tarixinin ən dəyərli markalarından biri, həqiqətən də alman maşın mühəndisliyinin nadir nümunəsi niyə idman maşını kimi qalmamağa qərar verdi? SUV’u bazara çıxardıqdan sonra çox tənqid olundular. Araşdırmalar Porsche müştərisinin buna hazır olmadığını göstərdi. Amma… Artıq hamı buna öyrəşib və Porsche SUV kifayət qədər satılır və rəğbət görür. Sedan çıxaraxaqlarmış yaxında (sit. Marketing dəftəri…). Bu Porsche’nin idman maşını imicindən qurtulmaq həvəsindən başqa bir şey deyil. Bunun yaxın dönəmdə təsiri öz yerində. Amma uzun vadədə markanı “koraltmayacaq” ki? Bu suallar cavab gözləyir…Cavabu isə heç Porsche’nin idarəçiləri də bilə bilməz. “Zaman”dan soruşmaq lazımdı. Zamanla aydın olacaq…
Əslində Porsche bu genişləmə ilə bir növ fərqliləşmə edir. Ferrari və Lamborghini də idman maşınlarıdı və heç kim Ferrari SUV təsəvvür etmir. Amma artıq Porsche SUV təsəvvür edilir. Biraz da çalışsalar Porsche sedan da məntiqsiz gəlməyəcək insanlara…
Söhbət maşından gedirsə çox şey yazıla bilər. Daha yazacam… Bu “Əcaib yazını” isə burada dayandırmaq məsləhətdi…
P.S. Fikir verin yazıda nə qədər sual var. Niyə???

Eldar Mansurov Dehası

Azerbaycan sanat mirası zengin bir ülke. Şairleri ve ressamları, aktörleri ve heykeltıraşlarıyla. Ama müziğimizin bizdeki yeri ayrı. Şiir mekanı cennet vatanımızın müzik kültürü de nevi şahsına münhasır. Muğam baş tacımız. Üzeyir Hacıbeyov yazar ve düşünür kimliği yanında dahi bir besteci. Leyli ve Mecnun'lar, Arşın Mal Alan'lar tarihe altın harflerle ismi yazılmış baş yapıtlar. Üzeyir bey'den başlarsak burada dünyanın alkışladığı Fikret Amirov ve Gara Garayev'i (Kara Karaev) de zikr etmemiz gerek...
Amma ben modern bestecilerimizden bir dehaya değinmek istiyorum: Eldar Mansurov! İnceliği ve kültürüyle her kesin beğenisini toğlayan kişilik, besteleriyle insanlara şapka çıkarttıran bir sanat duayeni. O bir deha kısacası...
Çok fazla klasikleşmiş bestesi vardır. Çok şarkıcı sayesinde üne ve unvana kavuşmuştur. O otoritedir. Hala yaşamaktadır (Allah uzun ömürler versin) ve eserler üretmektedir. Ama bir yapıtı var ki tam "klasik", duyanların duyarsız kalması mümkün değil. "Bayatılar" bestesi milli ritimler ve tonlama taşısa da, evrensel müzik denilecek türden. Onun dehasını konuşturan bir parça. Azerbaycan'da "Bayatılar"ı en önemli sanatçılarımız çeşitli zamanlarda söylemiştir: Brilliant Dadaşova, Faig Ağayev vd.
Ama Azerbaycan'da mı sadece? E, cevap belli. Önce Türkiye'ye geçti. Sezen Aksu "Zalim" dedi. Kendisi söyledi, sonra öğrencisi Levent Yüksel'e verdi şarkıyı. Maalesef ününe yakışmayacak şekilde ısrarla Eldar Mansurov'un ismini belirtmekten kaçındı. Türkiye ile sınırlı kalmadı Eldar Mansurov dehasının açılımı. Ünlü Yunan'lı sanatçı Kethi Garbi "Esena Mono" dedi ama aslında "Bayatılar"dı müzik, sadece ciddi bir oynama vardı üzerinde. Yakınlarda ünlü DJ Hüseyin Karadayı kullandı bazı kesitleri melodiden. Arapçası da mevcut. En son, şarkıyı ilk söyleyen Brilliant Dadaşova yeniden canlandırdı "Bayatılar"ı. Çok değiştirmişler. Hatta "Esena Mono" şeklini almış. Amma Eldar Mansurov dehası aynı. Sabit! Biz onu dünyaya tanıtamadık sadece. "Küçük ülke" olmanın dezavantajları diyelim atalım sorumluluğu üzerimizden...
Burada 5 versiyonda "Bayatılar" mevcut...

Bizdə niyə yoxdu? – DEMO

Blogumda yenilikler bir-birin əvəz edir (Marketer ki, marketer). Bundan sonra Azərbaycanda olmayan, tanınmayan və böyük ehtimalla Azərbaycanı tanımayan şirkətlərdən bir-bir bəhs edəcəyik. Beləsi də ki, oqqədəər... Bir sözlə yazmağa material çoxdu. Özü də Azəraycanda heç kim tanımır bu şirkətləri. Nə yazsam gedər… Getməz! Əvvəla özüm yazmaram (buranın reklam olduğunu anladız), üstəlik milli marketerlərimiz bu şirkətlər haqqında yalan-yanlış bilgi versəm onu anında görər (bu da PR).
“Bizdə niyə yoxdu?” rubrikasına marketinqin özüylə başlamaqdan daha düzgün bir seçim olmazdı hərhalda. Amma həmişəki bədbinliyimi bu gecə (yazını saat 4:45’də başladım yazmağa) ertələyim dedim. Çünkü bunun bir də bizdə olanlar qismi var.
Onda dedim ikiyə bölüm: marketinq bizdə hansı yönləriylə var, hansı yönləriylə yoxdu…
Bu sualı görənlər indi fikirləşə bilər ki, Azərbaycan marketinq mühitiylə bağlı hər şeyi aydınlaşdırmışam, qayıtmamışdan şirkətlərimizə konsaltinq (məsləhətçilik) verməyə başlaya bilərəm. Yox əşşi… O qədər də deyil... Nə qədərdi bəs? Deyim.
Bizdə marketinq var. Modern mi? Deyil! Rüstəmin blogundakı “tüstülü” yazısınından sonra bu kontekstdə çox da şərh lazım deyil. Marketinq deyəndə biri satış, biri PR, biri jurnalın arasına “soxuşdurulmuş” reklam anlayır. Nədənsə bunları koordinasiya edənlər azlıqdadı. Yəni hamısını birləşirib adına marketinq deyənlər. Təzaddı həqiqətən. Marketinqin ortaya çıxış və böyümə səbəbi bu eleməntləri birləşdirmək və bütünləştirmək (qərblilər buna deyir - integration) olduğu halda, biz ayırırıq. Hər şeyi ayırdığımız kimi: ölkəni rayonlara, rayonları kəndlərə…
Azərbycanın marketinqin “təkərinə çomaq soxan” xüsusiyətləri hər şeydən öncə bazarın balaca olmasıdı. Nə qədər cəbedici və qaynar pulların olduğu, o pulları da xərcləməyə hazır bir kütlənin yerləşdiyi bir məkan olsa da... Sovet dövründə öyündüyümüz yüksək təhsildən əsər qalmır. İstehləkçılarımız bilinçsizləşdikçə bilinçsizləşir. Bunu təkcə istehlakçılıq simalarıyla deyil, insanlıq, vətəndaşlıq kimi tərəflərinin koralmasıyla da göstərirlər. Bilinçli istehlakçı ilə bilinçsizə qarşı tətbiq ediləcək strategiyalar tam fərqlidi. Birində PR şirkəti xalqa sevdirməknən məşğuldusa, o birisində əfsanələşdirici alətə çevrilir. Bunu mən ən çox Azərsun’un fəaliyətlərində görürəm. Bizdə marketinqin inkişafı orta təbəqənin formalaşmasından çox asılıdır. Hər bir cəmiyətdə onlar müəyyənedicidirlər. Bizdə isə onlar heç müəyyən deyillər ki, nəyisə də müəyyən etsinlər. Daha nə deyim? Varsa əlavələriniz onları da müzakirə edərik…
Bundan sonra bir-bir Azərbaycanda peyda olmamış şirkətlərdən danışacağıq. Düzü ilk obyekt İkea idi. İdi… Çünkü dost blogların birində bu haqda yazıldı. Bəlkə əlavə və maraqlı nəsə oldu… Ümid yaxşı şeydi.

“İngilis bayrağı” deyiminin mənbəyi

Tata haradan çıxdı?..

Azərbaycan’ın dəyərli bloggerlərindən Kisshot təxminən 1 ay əvvəl
hadisələri qabaqlayaraq blogunda “Jaguar” və “Land Rover”in satıldığı xəbərini vermişdi… O vaxt hələ şaiyə zəminində davam edən söhbətlər axırı ki, yanvarın son günlərində yekunlaşdı…

Artıq Tata’nın Jaguar ve Land Rover’i almağından xəbəri olmayan qalmıyıb. Avtomobil sənayesinin iki divi, tarixi ve simvolik dəyəri çox yüksək qiymətləndirilən, İngiltərə’nin iki gözbəbəyi Hindistanın (!) Tata (!!) şirkətinə satıldı. Kimin tərəfindən? Avtomobil sənayesində inqilabın başlanğıcını qoyan, ən böyük şəbəkəyə sahib, ən çox yerdə satış edən və ən dəyərli marka portfelinə sahib Ford Motors (!!!) tərəfindən…
Bir firma belə dəyərli “parça”nı satmağa qərar verirsə, deməli vəziyət yaxşı deyil!!!! Ya şirkətim ümumilikdə problemləri var, ya da o iki “parça” üzdə göründüyü kimi dəyərli deyil… Jaguar ve Land Rover üçün ikincini deməyə biraz “axmaq cəsarət” lazımdı (?). Avtomobil tarixi səhifələnsə ora düşən 10 marka arasında Jaguar’ın mütləq yeri olacaq. Land Rover isə hər bir avtomobil yarmarkasında diqqət mərkəzində olur… Bu belə markanın necə bilindiyi və sevildiyini göstərməyə bəsdi…
Noolub axı onda Forda? (hələ bizdə buna canına nə azar dolub? da deyirlər)
2007’ni 12 milyard dollara yaxın zərərlə qapayıb, daha nə olmalıdı? Henry Ford bu insanlara bunu mu miras buraxıb getmişdi? İlk 5, 10 ve 15 milyon satış rəqəmlərinə çatan T Modelinin “nəvə-nəticəsi” bu qədər aciz qalıb? Bazara istehlakçıya maşının rəngini diqtə edəcək qədər hökmran olan bir şirkət yeni minilliyin başlamasıyla niyə burulğanda çırpınan adamı xatırladır? Bax elə ona görə… Artıq qabağında diqtə edə biləcəyi istehlakçı qalmadığı üçün, özü isə bu xülyadan qurtula bilmədiyi üçün… 2000’lərdə oyandı ki, o da bəs olmadı… Yeni Mondeo (həqiqətən əla maşındı) belə xilas eliyə bilmədi Ford’u. Ekonomik maşın istehsalçısı gücü sayəsində dəyərli markaları bir-bir yığdı… Amma… İdarə eləməyə gələndə olmadı, bacarmadılar. Mazda marka şəxsiyətini qoruduğu üçün təcilini mühafizə edib, Zoom-Zoom’la yola davam etdi… Volvo da İsveç praqmatikliyiylə öz tempində… Amma Jaguar çoxu tərəfindən tarxin ən faciəvi X-Type modeli və inkişaf etməməsiylə, Land Rover imkanlarının sərhədinə yaxınlaşmasıyla (şəxsi fikir) Ford üçün fayda gətirən işlər deyil artıq. Bunlar sadəcə şirkətin diqqətinin dağılmasına səbəb olan markalardır… Və getdilər… Hindistana…
Tata Azərbaycanda çox az tanınan bir şirkətdi. Minik maşınları bizim millətə yaraşan (!?) tərzdə deyil. Özü də “core competence”i yük və ticari maşınlardı. Avtobusları da yaxşıdır. Şərhlər yersizdi. Deyilənə görə 2 milyard “cash”i var bu iki “parça”nı almağa. Aldı da!
Qəribədi. İngiltərənin mənim bildiyim 5 maşın markası var. Onlardan 3’ü ingilisləri sevməyən almanlarda (Rolls-Royce ve Mini BMW’də, Bentley Volkswagendə), 2’i isə sevmədikləri amerikalılarda idi. Artıq amerikalılarda deyil. Jaguar ve Land Rover adlı 2 “ingilis bayrağı” artıq (yenə) onları sevməyən (nisbi anlayışdı) Hindistanın tabesindədi. Maraqlıdı. Sömürücü millət ingilislərin tarix boyu ən yaxın olduğu ölkələrdən biri – Anerikadan, digəri – Hindistana köçdü markaların sahibliyi…
Tata “core competence”ində çox uzaq olan lüks markaların idarəçiliyini aparmaq üçün Ford’dan marketer transfer edəcəyini ifadə elədi. Məncə orada efekt almayan burada da almaya bilər. Təhlükəli qərardı… Amma ən azından böyüyən Hindistan və böyüyən Hind şirkətləri özünü sübut etmək üçün əla bir şansı (2 milyard dollara da olsa) ələ keçirib.

Milli Marketinq

Marketinq 20’ci əsrdə ortaya çıxmış olsa da, 21’ci əsrin marketinq əsri olacağını demək olar. Aidiyəti olan olmayan, yaşlı-cavan, kişi-qadın… Hamı! Hamı marketinqdən ya danışır, ya danışdığını düşünür, ya da danışmaq istəyir…
“Marketinq satış deyil”, “Marketinq atış da deyil”, “Marketinq həyatdı” nə bilim “Marketinq ölümdü”, yox “Bütün marketerlər yalançıdı” (sit. Seth Godin) vs. vi. b.d.a. (5 də artıq)
Bir şey qaldı – “Marketinq qlobaldı”! İnanırsız buna?
Belə baxanda ki, inanmaq olar. Marketinqi “müqəddəs qanunları” edib başının üstündə gəzdirən və uğura nail olan şirkətlərə qlobal şirkət deyillər (bax. PG, Unilever, GM vs. daha bəsdi baxdıq). Qloballıq nədən ibarətdi? PG Ariel’ini onlarla ölkədə eyni adla, eyni reklamlarla, demək olar eyni paketdə satır… və həqiqətən satır… Hə onda demək olar bütün dünyada eyni adla qəbul olunan marketinq də qlobaldı (?!). Qlobal cəhətləri var, danmıram.
Amma…
MacCarthy 1960’da hamı üçün 4P’ni müəyyən eliyib, deyib gedin özünüz aydınlaşdırın hansı P’ni necə istifadə eliyəcəksiz, hansını hara qoyacaqsız, içinə nə dolduracaqsız vs. Bu “Place” adı altında qiymətdən danışmaq demək deyil. Sadəcə deyir ki, mən “Promotion” deyəndə orda reklam, PR nə bilim nəyi nəzərdə tutmuşam, amma bu sərhəd vəya dəyişməz qanun deyil. Bəlkə sizin ölkədə reklam eləmək ağılsızlıqdı. Əminəm MacCarthy yaşasa mənimlə razılaşardı. Ya da erməni variantı yox, o biri 3 yoldan (bax “Ermeniler marka imajını kuvvetlendiriyor” yazısına) biriylə yola gətirərdim. Nəysə vacib deyil. 4P’nin atasının sümüklərini sızlatmayaq…
Nəyə gətirirəm?
Məncə marketinq qlobal bir dəyər olsa da, bütün dünyada hökmü olan tərəfləri mövcudsa da, marketinq millətlərə, cəmiyətlərə vəya dövlətlərə görə dəyişir. Sözhbət sadəcə mədəniyyətin marketinqə təsirindən getmir. Marketinq instrumentlərinin istifadəsi, təsirliliyi, tərkibi, nisbəti kimi mövzulardan gedir. Nolsun ki marketinqi dünyaya Amerika öyrədib? WOM deyilən 21’ci əsrin ən maraqlı marketinq alətlərindən birini Amerikalılar gəlsin bizdən öyrənsin. Düzdü marketerlərimiz (əsasən) bunun fərqində deyil və şirkətlərimiz bu öldürücü silahdan lazımınca yararlanmır. Bu mövzuda sonra ətraflı yazacam. Ona görə üzərindən keçirəm...
Yəni məsəl üçün…
Düzü şirkələr marketinqi efektiv istifadə eləməli olduğu üçün bu mənada vəziyətə görə özlərini tarazlyırlar. Heç universitetlərdə də ağıllı-başlı marketinq öyrədilmir. Amma vaxt gələndə əminəm ki, Kotler ya da, onun kitabını tərcümə etmiş birisinin vəsaiti tədris ediləcək. Qlobal şirkətlər işçilərini aparıb qərb ölkələrində treyninqlər keçirir. Düzdü bu dərslərin təsiri danılmazdı. İşlər də yaxşı gedirsə, satış varsa deməli əlavə sözə nə hacət? Ama elə deyil iş orasındadı ki. Bazarımız gəncdi, rəqabət azdı, nəhəng şirkətlərin yolu açıqdı, paylama (distribution) qaydasındadı, yağış da yağmır, buludlar dağılıb gedib; nə dərd nə qəm?
İş ciddiləşsin, rəqbət artsın, bazarın, istehlakçıların, insanımızın nəbzini tutan şirkətlər (inşallah yerli şirkətlər olar) peyda olsun, onda görəcəm “qlobal” etiketli divləri. “Think global, act local” “marketinq atalar sözü”ndən çıxmağın cəzasını çəkəcəkləri günü həsrətlə gözləyirəm…

P.S. Marketinqdə dəyişikliklər çox müzakirə olunur. Hamı dəyişimnən danışır amma, 4P’ni 20P`yı çevirməkdən, Rüstəmin bloqunda verdiyi siyahı kimi “marketinq”in dalına-qabağına (Türkün məsəli) söz əlavə eliyib “düzəltmə isim” quraşdırmaqdan başqa heç nə etmir. Kotler “holistic marketinq”də bwhs etdi 2006 “təvəllüdlü” kitabında. Bəlkə tərkibi gələn çapda ətraflı açıqlanacaq. Mən isə marketinqdəki dəyişimi bunda görürəm. MİLLİ MARKETİNQ!!!

Ermeniler “marka imic”lerini güclendirdi

Milletlerin markaları olur, bir de milletler özleri marka olur. Amerika, Yaponiya, Almaniya… siyahını azca da uzatmaq olar. Müeyyen xüsusiyetleri, bacarıqları veya tarixe iz salmış bir hadiseyle. Alman teznologiyasının dözümlülüyü Yapon texnikasının deqiqliyine yerini vermiş de ola biler. Ele götürek maşın bazarındakı qüvveler nisbetindeki ağlasığmaz deyişikliyi… Neyse mövzudan çox çıxmayaq kenara. Özü de ermeni kimi aşağı ranglı bir milletden yazacaqken girişi dünyaya ses salmış almanlar, yaponlar vs. ile başlamaq günah da ola biler… Ermeniler de markadı. Amma Allah kessin bele marka olmağı. Bir markanın ki en vacib marka imici oğruluqdu… Türkiyeynen Azerbaycanımızın arasına yerleşdirib canımızdan bezdirmekleri bes deyilmiş kimi, İrevanı elimizden alıb Qars’a, Ağrı’ya göz dikmekleri azmış kimi, bir de deyerlerimizi talamaq qerarına gelibler. Kişi kimi (ermenilerden bele şey gözlemek xetadı; bu xetanı elemirik de…) hücum çekib ele keçirsen, bir yeri; deyerlerini talan edib özlerine de qubel ettirsen ki ağan menem filan… Bunlar yene toya gedilesi meselelerdi. Bir yandan bir cehde seni ortadan yox ede bilecek dövlete (iki ölkenin güc nisbetini deyire, yoxsa ki ermeniler sadece ermenistanda deyil) soyqırım yalanıynan hücum çekmisen, diger terefden senetine, tarixine, torpağına, kulinariyasına “marka”nı basmaq istiyirsen. Arsızlıq zeif ifadedi… Dolmanın Azerbaycandan ya da Türkiyeden çıxdığını çox da müzakire elemeye ehtiyac yoxdu. Evvel-axır Türk yemeyidi. ermeniler nece olur ki adıyla, dadıyla Türk yemeyinde haqq iddia edirler?.. Marka bunu tele eliyir. Marka imicini “integrated marketing communication” ile teqdim etmek, güclendirmek ve qebul etdirmek lazımdı axı? Sarı Gelin hara armen hara? Burada da mesele bilinçsiz istehlakçıdı. Yoxsa ki, musiqiden anlayışı olan hamı “Sarı Gelin”in Türk milletine xas ritmler daşıdığını anlar. Eynen de balaban… Ruhunda Azerbaycanlılıq var axı o aletin. Elixan Semedovun ellerinde özünden geden, bizi de xeyallarda gezdiren balabandan danışıram. Amma marka… Keçen Avroviziyada istifade elediler bu ilde ederler yeqin… He… Geldik mövzuya… ermeniler “oğru” kontekstli “marka imic”lerini yene Avroviziya ile qüvvetlendirmek isteyir. Yeqin ki, söhbetlerden azdan-çoxdan xeberiniz var. Sirusho (ada bax e…) özünü darta darta mahnımızı ele oxuyur ele bil dedesinin evinden getirib. “Dilberim”, “Qaragile” ve “Sarı Gelin”imizin qarışımı… Bele gözel 3 mahnıdan bele berbad bir eser çıxarmağı da ancaq ermeni bacarardı. ermenilere birinin mahnı dünyasından uzaqlaşmalı olduğunu izah elemelidi. O dile ne şer yaraşır, ne mahnı. Elece oğurluq instrumental musiqilerle qabağa getseler daha ağıllı iş görerler. Amma marka… ermeni markasının diger vacib xüsusiyeti de ikitirelikdi. Bax bu yaxşı xeberdi. Ne qeder güclü marka olursan ol, ikitirelik evvel axır markanı eroziyaya meruz qoyur. Danışmaqnan deyil… İşliyirler. Biz de hereket elemeliyik. Burada ise heqiqeten marketinq instrumentleri lazımdı. Crazy PR, qorxunc PR, akriv PR… PR, PR, PR… P.S. aşağıdakı linkden girin baxın. Amma mahnıya qulaq asanda çalışın sözleri eşitmeyesiz. Adamı lap narahat eliyir. Dedim, yene deyecem: ermeni diline mahnı yaraşmır… Ne yaraşır ki? Vay-şüven… “qışqıranda gözel seslenen dil”… Ermeni dili üçün ela positioning!!!

Ermeniler marka imajını kuvvetlendiriyor

Artık dünya milletleri de marka olarak kabul ediliyor. ABD, Japonya ve başkaları. Hem çıkardıkları ürünleri, hem de, milletlerini, devletlerini ve yaşam tarzlarını markaya dönüştürebildiler. Tabi bizim gibi ülkeler de (Azerbaycan, Türkiye) kendine göre markalaşma eylemi içinde. Büyük tarihi ve büyüklüğünü kabul ettirmek için çalışan bugünüyle Türkiye markasını oluşturmuştur. Made in Turkey’inin yabancılarda çağrıştırdığı bir şeyler var, “Türk” deyince artık akıllarda belli bir şeyler oluşuyor. İyi-kötü… Pazarlama enstrümanları bu algının iyiye dönüştürülmesi için var ve kullanılıyor… Fakat bir millet var ki… İmajının kötü olması için elinden geleni yapıyor… En önemli çağrışım ise oluşumunu tamamlamak üzere. HIRSIZ!!! Hırsız sadece fırından ekmek, bakkaldan çikolata, biraz daha büyütürsek olayı bankadan para çalan değil, hatta bazı hırsızlıkların yanında bunlar hırsızlık bile sayılmaz… Böyle bir yaklaşımı çoğunuz duymuşunuzdur. Genelde bunun sonu intihal denen, devrimizin baş belasına bağlanmaktadır. Fikir hırsızlığı hırsızlık değil, caniliktir… Neyse bu edebiyatı burada bırakacağım… Türkiye Azerbaycan arasına birileri tarafından konuşlandırılmış Ermenistan iki kardeşin elinde olan değerleri, kendi değersizliği ve rezilliği fonunda hem kıskanmış ve zimmetine geçirme hevesi içinde olmuştur. Önce Türk kadınlarının elinden erkeklerini almaya çalıştılar. Fazla ileri gidemeyince sanatına, tarihine, toprağına, kültürüne göz koydular. Sahip olmadıkları İrevan bizden koparılıb Erivan’a (Yerevan) dönüştürüldü. Van’ı istediler, Ağrı’yı, Kars’ı. Utanmasalar Ağrı Dağ’ını biz yaptık Ararat ismi verdik diyecekler. Ve de naming’de çok başarılılar. Hedefe aldıkları yer veya nesne için anında “rebranding” yapıp o iğrenç dillerinden çıkardıkları iğrenç bir isim taktılar. Ararat, Artsax, Stepanakert vs. Böyle mide bulandırıcı kelimeleri çok okumanıza gönlüm razı değil. Sarı gelin zaten hep boğazlarında kaldı, ama “çok çalışan kazanmak” üzere. Biz uyuyalım onlar Sarı gelin’i milli maşlarına dönüştürsün. Benim için fark etmez Sarı Gelin’in Erzurum veya Karabağ’dan çıkması. Bu müzik Türk müziği, ermenilikle alakası yok!!! Dolma’ya kondular, hatta ismini bile değiştirmeye gerek duymadan. Balaban’ı nasıl kendilerine yakıştırdılar, onu da bilmiyorum… Marka kültürü diye bir şey var. Bütünleşik pazarlama iletişimi yapmazsan başarısız olursun. Müzikten anlayan Amerikan bile o sesin Azerbaycan müziğinin bir parçası olduğunu anlar. Ama doymazlık, ayrı bir şey. Genişledikçe genişliyorlar. Bir tek “Türkler ermeni ırkından gelmiş” iddiası kaldı. Ha bu arada kulaklarına gitmesin, önce kendileri inanırlar, sonra Fransa’dan başlayarak tüm dünyayı ikna ederler. Nasıl yapıyorlarsa?.. Toplumu bir şeye inandırmanın 3 yolunu duymuştum: parayla satın almak, zorla kabul ettirmek ve ikna etmek… Herhalde 4’cü yolu da ermeni gibi davranmak olmalı… Marka algısı süper!!! Türklerin her değeri Ermenileri olamaya adaydır… Son yaptıkları ise tam kendilerine yakışır tarzda. Marka imajı kuvvetleniyor. Olayın boyutları müthiş derecede geniş olsa da, şimdilik küçük adımlarla gündeme giriyor. Geçen Eurovision’da balabanımızı kullanma adiliğini gösterdikten sonra şimdi de, tamamen şarkıya konmuşlar ve bununla Avrupa’da boy göstermek istiyorlar. Şarkıyı dinleyen hemen anlıyor zaten, ritimlerin “Azeriliğini”. Üç halk şarkımız “Dilberim”, “Garagile” ve “Sarı Gelin”in karışımı. Biraz da üzerinde makyaj var. Ermeni eli değdiği için doğal olarak kaybetmiş ahengini. Dinleyin de şarkıyı bu linkten, sözlerini duymamaya çalışın. Alttan gelen Azeri müziğinin zevkini, ermenicenin şarkıya uymayan tırmalayacılığı bozmasın. P.S. Hiçbir milletin bir sıfatla genellenemeyeceği düşüncesini taşıyorum. Ermenilerle ilgili hırsızlık algım ise genele yayılmak üzere. Bir ERKEK çıkar da, artık bu kadar ileri gitmeyelim, arsızlık mideye dokunur derse, geri dönüşüm ümidi olur. ZOR… P.P.S. Anlayacağınız ermeniler sadece soykırımı dayatarak emmiyor TÜRKün kanını. Değerlerini emiyor, tarihini emiyor, sanatını emiyor. Geçmişini emdi, geleceğine göz dikmiş. Bunun için pazarlama stratejisi belirlemişler… Biz etkili reaktif PR’a geçmeden bu iş çözülmez. Pazarlamanın böyle iğrenç ameller için kullanımı da ayrı bir üzücü. E bu da cabası…